Alzheimer Hastalığı ve Yapılabilecekler

Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülme sıklığı artan Alzheimer hastalığı ülkelerin sağlık ekonomisine önemli yükler
getirmektedir. Bugünü ve ilerleyen yılları ve ötesini düşündüğümüzde ekonomik yönden bağımsız olan ülkeler, topluluklar
hastalığın yönetiminde bir adım önde olacaklardır. 2023 yılı Cumhuriyetimizin 100. yılı olması vesilesiyle büyük önem
taşımaktadır. Cumhuriyetin kurulmasında yer alan ana ilkelerin yanında, bir ülkenin ekonomik yönden kendi ayakları üzerinde
durmasının ve bağımsızlığının önemine o yıllarda büyük önem verilmiş, buna yönelik hızlı adımlar atılmış, yüzlerce fabrikalar
kurulmuştu. Ülkemiz için ekonomik yönden güçlü birey, aile ve toplum hastalığın görülme sıklığının azalması, erken tanıya
kolay ulaşılabilirlik, tanı sonrası uygun bakım, yeterli aile desteği ve ortalama yaşam standartlarını kişiye ulaştırmada anlamlı
fark yaratabilecek, hastalığın ileri safhasının ötelenmesine yardımcı olacaktır.

Bir önceki bültenimizde bunamanın (demans) en sık nedeni olan Alzheimer hastalığı (AH) ile ilgili ayrıntılı yazımız olmuştu. (bkz. https://ebulten.duzen.com.tr/guncel-saglik-haberleri/alzheimer-hastaligi) Yazımızda AH’nın toplumda insan ömrünün de artmasıyla birlikte görülme sıklığının arttığını belirtmiştik. Dünyada şu anda 55 milyon insan bunama tanısı ile yaşıyor ve tahminler 2030 yılında bu sayının 78 milyona ulaşacağını öngörüyor. Diğer önemli bir nokta, 2021 yılında Dünya AH raporunda belirtildiği şekli ile küresel ölçekte demans hastalarının %75’inin teşhis edilemediği yönünde bir tahminde bulunuyor. Teknolojik gelişimin az olduğu özellikle düşük ve orta gelir grubu ülkelerde bu oranların %90’lar düzeyine varabileceği vurgulanıyor. Düşük eğitimli kişiler için özellikle hasta merkezli değerlendirmelerin önemi, uygulanabilir ulusal demans planları, güçlü bir sağlık sistemi ve bunun sürdürülebilir olması ve tanının konmasından sonra da kişilerin güçlü bir şekilde desteklenmesine ihtiyaç vardır. Burada şüpheli hastanın değerlendirilmesinde hastanın ilk başvuru noktası birinci basamak hekimi olacaktır. Dolayısıyla şüpheli hastalar ya da yakınları hastalık şüphesinde, farkındalıkları artmış olarak aile hekimlerine mutlaka başvurmalı, hekimler de konuya bütüncül yaklaşmalı ve yönetimde ellerindeki tüm imkânları özellikle de erken tanının önemi nedeniyle kullanmalıdırlar. Birinci basamakta ilk kez karşılaşılan hasta ayrıntılı öyküsü, ayırıcı tanısı ve basit kognitif testleri ile değerlendirildikten sonra, şüphe varlığında ileri inceleme ve değerlendirme için ikinci ve üçüncü basamak merkezlere yönlendirilmelidir. Bu ilk değerlendirmenin rutin olarak yılda bir kere 50 yaş ve üzeri kişilerde klinik şikayeti olmasa bile yapılması özellikle erken yaş başlangıçlı AH’nın teşhisinde fayda sağlayabilir.

Hastalığın başlangıcında sinyaller verebilecek özellikle hafif bilişsel bozukluk evresinde kişinin yakın aile üyesi veya çok yakın arkadaşından günlük aktiviteleri ile ilgili bilgi edinmek, bunlarda bir farklılık olup olmadığını sorgulamak çok değerlidir. Erken demansta depresyon önemli bir belirtidir. Ajitasyon, paronoya, saldırganlık, uyku bozuklukları gibi davranış değişiklikleri genellikle demans tanısı konulduktan sonra görülse de erken evrelerde de olabilir. Demansın tanısında kognitif değerlendirmede başlangıç olarak yapılabilecek tarama testi genellikle, mini mental durum değerlendirmesidir.

Demans ve AH’nın henüz tam tedavisi yoktur. Yaşlanan toplumlar ile birlikte tanı konan hasta sayısı da arttığından tüm dünya ve kendi toplumumuz demans konusunda daha eğitimli olmak zorundadır. Erken tanının önemi hastalık tamamen kür edilemese de ana belirtilerinin ötelenebilmesi ve mevcut tedavi ve yaklaşımlardan maksimum fayda sağlanabilmesi açısından hayati önemdedir.

Demans ve AH ile ilgili mevcut bilgiler ışığında ülkemizde ilerisi için neler yapılabilir diye sorulabilir. Yazımızın başında belirttiğimiz gibi tanı konulan hasta sayısı her yıl artarak devam etmekte, hastalık önde gelen ölüm nedenleri arasında 7. sırada yer almakta, ailelere başta manevi olmak üzere maddi zorluklar yaratmakta ve ekonomik olarak ülkelere önemli sağlık harcama yükü getirmektedir.

Cumhuriyetimizin ilanının 100. yılını kutlayacağımız 2023 yılında ve daha sonraki on yıllar ve ötesini düşündüğümüzde, Cumhuriyetin temel prensiplerinden olan ekonomik bağımsızlığın ülkemiz için önemi ortaya çıkmaktadır. Yine yazımızda belirttiğimiz gibi az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde hastalık görülme sıklığı artmaktadır. Yüksek kan basıncı, diyabet, kolesterol yüksekliği, obesite, sigara içimi gibi zararlı alışkanlıklar ve yanlış beslenme yarattığı inflamasyon ile hastalığın kolaylaştırıcı faktörleri arasında değerlendirilebilir. Hane başı gelirin yükselmesi demek ailelerin dengeli, düzenli bir beslenme programına ulaşımlarını kolaylaştıracak, antioksidan içeriğinden zengin Akdeniz tipi beslenmenin elde edilebilirliğini tabana yayabilecektir. Beslenmenin beyin sağlığı üzerine etkileri ile ilgili daha önce bir bülten yazımız da olmuştu. (bkz. https://ebulten.duzen.com.tr/guncel-saglik-haberleri/beslenmenin-beyin-sagligi-uzerine-etkisi) Ekonomik olarak yeterli birey hobi edinmede ve bunu sürdürmede daha rahat davranabilir, kendisine daha çok vakit ayırabilir. Bunlar birey olarak hastalığın önlenebilme ve ötelenmesinde kişinin kendi yapabilecekleri olarak yer alır. Tüm toplumun farkındalığı için gerekli kampanyalar daha çok düzenlenebilir, konuya ilgi bu şekilde herkesin dikkatini çekecek hale gelebilir. Gelişen teknoloji ile yapay zekânın kullanımı, makine öğrenmesi ile hastalık teşhisinde kolaylık sağlayabilir. Bunlara sahip gelişmiş ülkeler vatandaşlarının hastalık teşhisini gerektiğinde erken koyabilme yetisini arttıracak, gerekli önlemleri erken safhada alacak, yönetimini daha iyi şartlarda yapabilecektir. Özetle aslında sadece ülkemiz için değil tüm dünya için ekonomik olarak güçlü birey, aile, toplum ve ülke hastalığın görülme sıklığını azaltmada anahtar rol oynayabilir, tanı sonrası bakım ve ortalama yaşam standartlarını bireyler için sunabilir.

Uzm. Dr. Tahir İsmailoğlu

Kaynaklar:

https://www.alzint.org/u/Abridged-World-Alzheimer-Report-2021_Jan2022.pdf

https://www.fikirliderleri.com/2022/09/20/islenmis-gidalar-bunamayi-tetikliyor/