Alzheimer Hastalığı

ALZHEİMER HASTALIĞI

Demans (bunama) beyindeki fonksiyonları etkileyen; hafıza, düşünme, davranış ve duygusal alanlardaki bozulma ile karakterize genel bir tanımdır. Demansı olan bireylerde, Alzheimer Hastalığı Dünya Sağlık Örgütü/DSÖ’ye göre %60-70 oranında görülme sıklığına ulaşarak ön plana çıkmaktadır. Diğer demans türleri arasında; vasküler demans, Lewy body demans ve fronto-temporal demans yer alır. DSÖ tarafından 2021 yılında yayımlanan AH raporuna göre;  dünya üzerinde 55 milyon demanslı insan bulunmakta ve bu sayıya her yıl 10 milyon yeni vaka eklenmektedir ve yine DSÖ verilerine göre, Demans ve demansla ilgili kronik durumlar, küresel olarak önde gelen 7. ölüm nedenidir. Üstelik demansın ölüm raporlarında, ölüm sebebi olarak belirtilmesiyle ilgili yeterli veri girişi yapılmadığı düşünülmektedir.

AH, ilerleyici bir seyir izlemesi ile önem taşır. Geri dönüşü olmayan bir hastalıktır. Genellikle 65 yaş üzeri kişilerde görülmekle birlikte (bu yaş grubunda her 14 kişiden 1’ini, 80 yaş üzerinde de her 6 kişiden 1’ini etkilediği düşünülmektedir) daha erken yaşlarda da (˂65 yaş) görülebilmekte ve buna da erken başlangıçlı AH denilmektedir. Her 20 kişiden 1’inin erken başlangıçlı AH olduğu belirtilmektedir.

Hastalığın belirtileri arasında; olayları hatırlamada, konuşma sırasında doğru kelimeleri bulma ve kişilerin söylediklerini anlamada güçlük, daha önceden yapılabilen sıradan günlük işlerin yerine getirilmesinde zorlanma gibi, hafıza, düşünme, öğrenme, organizasyon yeteneğinde aksaklık, kişilik ve davranış değişiklikleri önemli yer tutar. Hafıza sorunları fark edilmeye başlandığında, genellikle hafif bilişsel bozukluk (mild cognitive impairment) olarak tanımlanırlar. Bu aşamada entelektüel işlev etkilenir, ancak beyin hastalıkla ilgili değişiklikleri telafi ettiğinden bağımsız olarak işlev görme sürdürülür. Bireyin kapasitesi, bir süreliğine, durumun kısmen kamufle edilmesini sağlayabilir.  İlerleyen zaman içerisinde belirtiler daha da belirgin hale gelir. Hastalığın ilk belirtisinin görülmesinden 10 yıl önce, hatta daha fazla bir zaman dilimi içinde beyinde değişikliklerin başladığı ifade edilir.

Demansın (bunamanın) tanısında; yorumlanmasında bellek kaybı değerlendirmesi ayırt edici öneme sahiptir. Bellek kaybının diğer nedenleri arasında depresyon, ilaç yan etkileri, alkol kötüye kullanımı, yetersiz vitamin B12 veya tiroit hormon düşüklüğü, kronik hastalıklar, stres yer alabilir.

Başlangıçta asemptomatik olan kişiler, süreç içerisinde hafif bilişsel bozukluk, hafif demans, orta derecede demans ve ciddi demans evreleri ile ilerleyici bir şekilde karşımıza çıkarlar. Hastalığın nedeni tam olarak ortaya konulamamıştır. Bununla birlikte risk faktörleri arasında; yaşlanma, aile öyküsü, yüksek kan basıncı, yüksek kolesterol düzeyi, diyabet, sigara içme,  obesite ve yukarda yazdığımız hafıza kaybına sebep olacak hastalıklar yer alır.

Birey olarak hastalığın önüne geçilebilmesi için yapılabilecekler arasında; mental olarak aktif olmak (müzik aleti çalmak, bulmaca çözmek, kitap okumak, hobi edinmek), fiziksel olarak aktif olmak (düzenli yürüyüş, egzersiz yapmak), sosyal olarak aktif olmak (grup aktivitelerine katılmak, yakın arkadaş ve aile üyeleriyle sık bir araya gelmek), sağlıklı bir beslenme tarzına sahip olmak (antioksidan içeriğinden zengin, Akdeniz tipi beslenme gibi), sigara ve alkol tüketmemek yer alır.

Hastalığın medikal tedavi ile kür edilmesi mümkün olmamakla birlikte, ilaç tedavisi ve bilişsel-davranışsal sağaltım ile hastalığın belirtilerinde iyilik hali veya baskılanma sağlanabilir. Erken tanı ile hastalığın belirtileri ileri aşamaya gelmeden, gerekli olan erken ve en uygun tedavi sağlanmaktadır.

Toplum sağlığı açısından önemli bir sağlık problemi olan AH’nın yükünün azaltılabilmesi adına, 50 yaş üzerinde yıllık beyin sağlığı taramasının yapılması, toplum ve bireylerin hastalığın erken belirtileri açısından bilgilenmesi/bilgilendirilmesi önemli olabilir.

Beyin sağlığı taramaları, konunun uzmanları tarafından gerçekleştirilen; dikkat, hafıza, zeka, psikososyal alanlarla ilgili testleri ve bazı görüntüleme tetkiklerini kapsayan özelleşmiş değerlendirmelerdir.

Uzm. Dr. Tahir İsmailoğlu

Kaynak:

https://www.nia.nih.gov/health/alzheimers-disease-fact-sheet

https://www.alzint.org/u/Abridged-World-Alzheimer-Report-2021_Jan2022.pdf

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9164-alzheimers-disease

https://www.nhs.uk/conditions/alzheimers-disease/

https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-alzheimers

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia

https://www.nia.nih.gov/news/death-certificates-may-not-adequately-report-dementia-cause-death