Epigenetik ve Yaşlanma
Yaşlanmaya genel olarak bağımsızlık kaybı diyebiliriz. Özellikle gelişmiş ülkelerde kanser, kardiyovasküler hastalık ve nörodejeneratif hastalıklar gibi hastalıkların başlangıcı da bu sürece eşlik eder.
Geleneksel olarak tıbbi müdahaleler, yaşa bağlı bireysel hastalıkların başlangıcını geciktirmeyi, iyileştirmeyi veya semptomlarını tedavi etmeyi amaçlar. Bununla birlikte, son zamanlarda, yaşla işlevler ve sağlıktaki gerileme arasında bağlantı kuran biyolojik süreçleri tanımlamak ve farmakolojik olarak hedeflemek, yaşanılan sağlıklı yılları artırmak için alternatif bir strateji olarak dikkat çekmiştir.
Bununla birlikte, biyolojik yaşlanmayı yavaşlatmanın uygulanabilirliği şu anda sınırlıdır. Sağlıklı bireylerde yaşam beklentisini artıran yaşlanma karşıtı müdahaleleri belirlemek için uzun soluklu klinik deneyler gerekecektir. Çünkü, biyolojik yaşlanmayı izleyebileceğimiz biyobelirteçler yeterince anlaşılmamış ve doğrulanmıştır.
Kronolojik yaşı ve/veya yaşa bağlı bitiş noktalarını tahmin etmek için insan genomu boyunca CpG bölgelerinin metilasyonu (genetik kodlamalarımızın saklandığı DNA’da gerçekleşen biyokimyasal bir süreç )hakkındaki verileri ağırlıklı doğrusal denklemlere dahil eden epigenetik saatler, genellikle biyolojik yaşlanma için en umut verici biyobelirteç olarak kabul edilir. Farmakolojik ve yaşam tarzı müdahaleleri ile epigenetik saatleri yavaşlatmayı amaçlayan birkaç yeni klinik çalışma yapılmıştır. Bu saatler, kronolojik yaş ve yaşlanmayla ilgili diğer fenotiplerle güçlü korelasyonlar gösterir. Ek olarak, epigenetik saatler genetik faktörlerden etkilenir ve kalıtım tahminlerine sahiptir.
Epigenetik yaş ve kronolojik yaş
Bazı bireyler için epigenetik yaş kronolojik yaşı geride bırakır, bu durum epigenetik yaş akselerasyonu (EAA= epigenetic age acceleration) olarak adlandırılmaktadır, biz de “hızlanmış epigenetik yaşlanma” diyelim . EAA, madde kullanım davranışları, ateroskleroz, kanser ve ölüm dahil olmak üzere bir dizi sağlık durumu ve yaşa bağlı hastalık ile ilişkilidir. EAA'nın bir yaşlanma biyobelirteci olma potansiyeli ve biyolojik yaşlanma süreçlerini yavaşlatan müdahalelerle elde edilebilecek büyük faydalar göz önüne alındığında, EAA'nın biyolojik bağıntılarını tanımlamak, EAA'yı değiştiren hedeflenebilir biyomolekülleri belirlemek ve biyolojik benzerlikleri değerlendirmek çok önemlidir. Ancak, öncelikle hızlanmış epigenetik yaşlanma için güçlü ve güvenilir ölçme yöntemlerinin genel kabul görmesi gerekmektedir.
Epigenetik saatler, daha önce diğer sağlık belirteçlerine ek olarak ölüm oranı, fiziksel işlevsellik ve bilişsel durumla ilişkili olduğu bulunan biyolojik yaşlanmanın ölçümleridir. Bu saatler, gen ekspresyonunda yer alan anahtar epigenetik mekanizmalardan biri olan DNA'nın CpG nükleotidlerindeki sitozinlerin metilasyonunu ölçer.
İzleyebildiğimiz kadarı ile, JAMA’nın 2022 Temmuz ayında yayınlanan bir kohort çalışması, yaşlı bireylerin dahil edildiği EAA ile sağlıklı uzun ömür arasındaki ilişkiyi inceleyen ilk çalışmadır. Bu ırksal ve etnik açıdan farklı yaşlı kadın kohortunda, farklı epigenetik saatler ile yapılan ölçümlerde EAA artışı ile 90 yaşına kadar bağımsızlık kaybı olmaksızın hayatta kalma olasılığının ters ilişkili olduğu bildirilmiştir (1). Diğer bazı çalışmalar da, yaşlı yetişkinler arasında EAA ile fiziksel ve bilişsel işlevsellik arasındaki ilişkileri araştırmıştır, ancak bu çalışmalar uzun ömürlü bireyleri içermemektedir.
Geliştirilmiş olan farklı saatler, yaş aralığı, istatistiksel metodoloji, örnek özellikleri ve kullanılan teknik faktörler dahil olmak üzere eğitim yöntemlerinde farklılık gösterir. Birinci nesil saatler, kronolojik yaşı tahmin etmek için ve ikinci nesil saatler, çok sistemli fenotipik yaşı ve ölüm zamanını tahmin etmek için eğitilmiştir.
Farklı saat sistemlerinin kullanılması sonucu elde edilen çelişkili sonuçlar, yaşlanmayı geciktirmek için epigenetik yaşlanma mekanizmalarının hedef olarak benimsenmesinden önce, epigenetik yaşlanma ölçümlerinin standardize edilmesi gerektiğini düşündürmektedir.
Prof. Dr. Ajlan Tükün
- JAMA Network Open. 2022;5(7):e2223285. doi:10.1001/jamanetworkopen.2022.23285 (Reprinted)