Çernobil’in Şaşırtıcı Köpekleri

Dr. Ayşe Ergüven, PhD, Biol

1986 yılı Nisan ayının yirmi altısı cumartesi sabahına kuzeyimizde, bugün Ukrayna sınırlarında olan Pripyat (Припять) kasabası yakınlarındaki bir nükleer santralın patlama haberi ile uyanmıştık. Çernobil (Чернобыль) santrali patlamış ve büyük bir yangın çıkmıştı. Yangın ve duman rüzgârın etkisi ile hızla güneye yani topraklarımıza ve kuzey batıya yani Polonya, Belarus, İskandinav ülkeleri sınırına doğru ilerledi. Polonya ve İsveç yüksek radyasyon ölçümü bildirmeselerdi olay geçiştirilebilecekti. 

Bu olay santralin çevresinde yaşayan insanları binlerce yıl uzak tutmaya muktedir bir olay olarak tarih sahnesindeki yerini aldı. Buradan kaçan veya çıkartılan insanlar o kadar şaşkındılar ki şahsi eşyalarını bile yanlarına alamadılar, otobüslerle daha güvenli bölgelere taşındılar. Giderken köpeklerini bırakmak zorunda kaldılar.  Bölgede başıboş kalan köpekler patlamadan otuz yıl sonra bile bölgede yaşamaya devam ediyorlar.  Bunların nasıl yaşadığını incelemek bugün bile mümkün değil. Evcil köpek bu açıdan ilginç bir vaka. 

Santralin patlamasından sonra Ukrayna İçişleri Bakanlığı, radyoaktif kirliliğin yayılmasını önlemek için terk edilmiş evcil hayvanların itlafını başlattı. Ancak, bugün hâlâ o bölgede yaşayan köpekler var. Köpek popülasyonlarının 1986'dan beri ne kadar genişlediği, kaç farklı popülasyonun kaldığı, bu popülasyonların ne kadar çeşitli olduğu veya coğrafi kısıtlamalarla sınırlı olup olmadığı belirsizliğini koruyor. 

2017 yılında başlatılan “Çernobil Köpekleri” çalışması bu bölgede yerel olarak, farklı iki popülasyonun bulunduğunu gösterdi, yani popülasyon ikiye bölünmüştü. Santrale on beş kilometre mesafede bulunan Çernobil şehrinden kalanlar ve santral bölgesinde yaşayan köpekler. Santrale yakın olanlar Çernobil’den ayrılan ailelerin köpekleri ile genetik olarak yakın. Ancak, bu iki popülasyonun genomik farklılıkları ortaya çıkarıldığında, Çernobil köpekleri, sürekli çevresel radyasyona maruz kalmanın büyük gövdeli bir memeli türü üzerinde birbirinden çok farklı en azından iki popülasyon yarattığını ortaya koyuyor. 

Buraya insanlar giremiyor ve yaşayamıyor ama onlar yaşıyorlar. O zaman bu bölgede başarılı bir şekilde yaşamalarına ve üremelerine olanak tanıyan, edindikleri mutasyonlar neler diye soruyor Ulusal İnsan Genomu Araştırma Enstitüsü'nde köpek genomiği uzmanı olan Elaine Ostrander. Arkasından da hangi zorluklarla karşılaştıklarını ve genetik olarak bununla nasıl başa çıktıklarını merak ediyor. 

Onların yürüttükleri çalışmada da Çernobil Enerji Santrali yakınında yaşayan yabani köpeklerin, yalnızca on beş kilometre kadar uzakta, Çernobil şehrinin yakınında yaşayan köpeklerden belirgin genetik farklılıklar gösterdiğini ortaya çıkarmış. Bu köpeklerin radyasyona maruz kalma nedeniyle bir tür hızlı mutasyon veya hatta evrim geçirdiğini iddia ediyor bu çalışma. Hipotezin kanıtlanması için bölgeye giremiyoruz ki bakalım. Köpekleri buradan çıkarmak da çok mümkün değil çünkü kürklerinde ve kemiklerinde önemli miktarda radyoaktif madde taşıyorlar.

Köpekler, hatta bizden başka her türlü canlı için radikal temizlik kararı alırken bu olayı da dikkate alalım diye düşünüyorum. İnsan yaşayamaz ama köpek yaşar, evrim de geçirir. İnsanların karşısına tanımadıkları bir canlı türü olarak çıkıverir.

1 https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.ade2537

2 https://www.popularmechanics.com/science/animals/a43457220/chernobyl-dogs-dna-evolution/