2024 Nobel Ödülleri

Dr. Özlem Aker

 Fizyoloji veya Tıp Ödülü

2024 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne Massachusetts Tıp Fakültesi öğretim üyesi Profesör Victor Ambros ile Harvard Tıp Fakültesi ve Massachusetts General Hospital 'da Genetik Bölümü Profesörü Gary Ruvkun "microRNA'nın keşfi ve post-transkripsiyonel gen regülasyonundaki rolü" çalışmaları ile layık görüldüler.

 Hücrelerimizdeki kromozomlar genetik bilgimizi saklayan bir kurulum kitapçığı gibidir.  Her hücre aynı sayıda kromozoma sahiptir, dolayısıyla her hücrede aynı gen setleri ve aynı yönerge setleri mevcuttur fakat buna rağmen farklı hücreler çok farklı özelleşmiş karakteristiklere sahiptir. 

Peki bu nasıl mümkün oluyor?

 Gen Regülasyonu

Aynı genlerle ve aynı yönerge setleriyle nasıl bir hücre kas hücresi, başka bir hücre böbrek hücresi oluyor? İşte bu sorunun cevabı; gen regülasyonu.

 Gen regülasyonu her hücrenin mevcut yönerge setleri içinden sadece o hücreyle ilgili yönergelere uygun biçimde farklılaşmış, özelleşmiş fonksiyonlar yerine getirmesine imkan veriyor. Bu da ancak her hücre için o hücrede gereken doğru gen setinin aktif olmasıyla mümkün oluyor. Bu yılın nobel ödülü sahipleri her hücre tipinin nasıl farklı biçimde geliştiği üzerine yaptıkları çalışmalarda gen regülasyonuyla ilgili mikro RNA adı verilen bir grup küçük RNA molekülünü ve onların fonksiyonunu aydınlatmayı başardılar. Mikro RNAlar gen regülasyonunda kritik öneme sahip olup özellikle çok hücreli organizmalarda elzemdirler. Günümüzde insan genomunda 1000’den fazla mikro RNA olduğunu biliyoruz. Mikro RNAların keşfi gen regülasyonu‘nun bambaşka bir boyutunu anlamamıza , organizmaların nasıl geliştiğini ve nasıl fonksiyon gösterdiğini kavramamıza yol açtı. Mikro RNAların keşfi sadece kompleks organizmaların evrimini anlamamızı değil, farklılaşmayı anlamak üzerinden tedavi stratejileri geliştirmemize yol açacak bir kapıyı aralamamıza da fırsat verdi

 Fizik Ödülü

 2024 Nobel Fizik Ödülü "fizik yasalarını kullanarak yapay sinir ağları ile makine öğrenmesini sağlayan çalışmalarından" dolayı ABD'li John Hopfield ve İngiliz Geoffrey Hinton ‘a verildi.

John Hopfield atomik spin, manyetik özellikler, enerji düzeyleri gibi fizik yasalarını kullanarak yapay sinir ağlarını ; görsel imgeleri ve diğer tipteki verileri depolayacak, yeniden oluşturacak birleşik bir hafızaya dönüştürecek biçimde eğitmeyi başardı.

 
Geoffrey Hinton da, “Hopfield yapay sinir ağlarını” temel alan, ama farklı bir metot kullanan “Boltzmann makinası” isimli yeni bir yapay sinir ağları sistemi geliştirdi.Bu sistem verilen bir data tipi içinde belirli karakteristik elementleri tanımayı öğrenebiliyor. Hilton bunu yaparken istatistiksel fizikten yararlandı.

Kimya Ödülü

2024 Nobel Kimya ödülü de Fizik ödülü gibi yapay zeka ile ilişkili çalışmalara verildi.
Demis Hassabis ve John M. Jumper, “protein yapısı tahmini” alanında yaptıkları çalışmalar dolayısıyla 2024 Nobel Kimya ödülünün yarısını paylaşırken, Amerikalı biyokimyacı David Baker de “bilgisayımsal protein tasarımı” çalışmasıyla ödülün diğer yarısının sahibi oldu.
Bu yılın Nobel Kimya Ödülü sahiplerinin ortak özelliği bilgisayar ve yapay zeka aracılığıyla proteinlerin yapısının sırlarını çözmüş olmaları. Demis Hassabis ve John Jumper, proteinlerin karmaşık yapılarını tahmin eden AlphaFold2 adlı bir yapay zeka modeli geliştirdi. David Baker ise yeni tür proteinler tasarlamayı başardı.

 
David Baker biyokimyacı ve bigisayımsal biyoloji alanında çalışan bir bilim insanı. John Jumper doktorasını protein katlanması simülasyonu’nun makine öğrenmesi kullanarak yapılması konusunda almış bir bilim insanı.Demis Hassabis bilgisayar bilimcisi, yapay zeka araştırmacısı ve girişimcisi. Bir kimyacı değil.
Ödül sahiplerinin teknoloji girişimcisi ve öncüsü kimlikleri; günümüzdeki bilim-teknoloji-endüstriyel üretim ivmesinin ne kadar yüksek olduğu ve sıradan insan hayatında ne kadar hızlı yer aldığı konusunda çok dikkat çekici.

 Edebiyat Ödülü

2024 Nobel Edebiyat Ödülü’nün sahibi Güney Koreli kadın yazar Han Kong oldu.

 
1970  doğumlu Han Kang tarihsel travmalarla yüzleşen ve insan hayatının kırılganlığını ortaya koyan, yoğun şiirsellik ve deneysellik içeren nesir tarzı sebebiyle bu ödüle layık görüldü. Han Kang eserlerinde vücutla ruh, canlıyla ölü arasındaki bağlantıları benzersiz bir farkındalıkla ortaya koyuyor.Sanatın diğer dalları ve müzikle iç içe bir yaşam süren Han Kang’ın eserlerinde bu izler de dikkat çekiyor. 

 Barış Ödülü

 2024 Nobel Barış Ödülü, Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombasından kurtulanların, yani “Hibakusha” ların oluşturduğu ‘Nihon Nihon Hidankyo’ kuruluşuna verildi. 

Bu kuruluş yaklaşık 80 yıldır nükleer silah kullanımının insanlık için yol açabileceği katastrofik sonuçlar hakkında farkındalık yaratmaya çalışıyor.
Nükleer silah kullanımının ahlaken kabul edilemeyecek bir gerçek olduğunu dünya kamuoyu tarafından benimsenebilir bir norm haline getirmeye çabalıyor. “Nükleer tabu” adıyla bilinen bu normdan hareketle dünyayı nükleer savaşlardan ve silahlardan arınmış hale getirmek için emek veriyor.
Norveç Nobel Komitesi* ödül açıklamasında , günümüzde nükleer silahlarla ilgili potansiyel tehlikelerin artmakta olduğunun, bir çok ülkenin nükleer açıdan silahlanmaya başladığının ve Dünya tarihinde bu noktada insanlık olarak kendimize nükleer silahların ne kadar tehlikeli olduğunu bir kez daha hatırlatmak zorunda olduğumuzun özellikle altını çiziyor. *Nobel Barış Ödülü, Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine 1901 yılından itibaren Norveç Nobel Komitesi tarafından veriliyor.Bilindiği üzere Nobel Tıp ve Fizyoloji, Fizik, Kimya, Edebiyat ödülleri İsveçli komiteler tarafından veriliyor.

 Daron Acemoğlu

 Alfred Nobel anısına verilen Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri ödülünün 2024 sahipleri; ülkelerin refah düzeyleri arasındaki farklılıkları açıklayan; kurumsal yapıların nasıl oluştuğunu ve refah düzeyini nasıl etkilediğini ortaya koyan çalışmaları sebebiyle Daron Acemoğlu, Simon Johhnson ve James Robinson oldu. 

 Bu çalışmalar sayesinde demokrasiyi geliştiren, besleyen ve toplumun geniş kesimlerini içine alan kurumların ekonomik gelişmeye katkıları konusunda daha geniş bir perspektif sahibi olmak mümkün oldu. Ödülü hak eden çalışmalar hem ekonomi hem de siyasi bilimleri derinden etkiledi.

 Daron Acemoğlu aynı zamanda son yıllarda yapay zekanın toplumsal, ekonomik, siyasi alanlardaki etkilerine de dikkat çeken bir bilim insanı. Acemoğlu yapay zekanın verimliliği artıracak olumlu etkilerinin yanı sıra aynı zamanda iş kayıplarına, istihdam ve gelir dağılımında dengesizliklere yol açabileceğini de vurgulamakta.  Teknoloji konusunda toplum yararına politikalar geliştirmenin önemine dikkat çekmekte. 

Daron Acemoğlu'nun İstanbul’da doğup, büyüyüp ülkesiyle bağlarını hiç koparmayan kimliği hepimiz için bir sevinç ve gurur kaynağı.