ÇİFTE HAREKET VAR MI?

Prof. Dr. Kemal Mortan^[1]

Pasific Ouintet’in Fazıl Say’ın bestesinin de yer aldığı  konserde Aliya / Liana / Fernando / Haeree / Kenichi  ‘’barış’’ için  üflediler. CSO Daimi Şefi Cemi’i Can Deliorman konsere katılımı ve Federal Almanya Tarım Bakanı Cem Özdemir’in sıcak mesajı, konserin güzellikleri oldu.

Dostum Aliya’yı 12 yaşında Moskova’da tanıdım. Kopmadık, flütte dünya kariyerinde yol almaya devam ediyor, yolu açık olsun…  

Dostum Çelik Kurtoğlu hoca, Arrow’un (Nobel 1972) piyasada bir ara yüz varlığını vurguladığını yazmış.

Bu konuyu  ‘’deşmek’’ istiyorum.

Macar intellenjiasının gözdesi Karl Polayni‘nin sorduğu  soruyla sistem kaos yaşarken   bir ‘’ çifte hareket olayı’’ nın  yaşandığı dünya örneği  var mı?

İspanya’nın Mondragon Kooperatifçilik Deneyi… 

Bask, 1950’li yıllarda İspanya’nın sıkıntılı bölgesi(ydi). Arazisi verimsiz, işsizlik yüksekti. Franco diktatörlüğünde  zulum egemendi, piyasa bu faşist   adamın dudaklarındaydı, o biçimlendiriyordu.  

Bir papaz, J. M. Arizmendiarrieta   1956’da bu bölgede bir  ‘’teknik sanat okulu ‘’ kurdu.  Bu  teknik  okulla ‘’çifte hareket’’in  kaldıracını doğru yerleştirmişti. Mezunları ‘’Mondragon’’ adlı kooperatifin kurucusu  oldular.

Aydın din adamının ‘’Teknik eğitim/ Teknik eğitim / Teknik eğitim‘’  diyerek  ortaya çıkardığı  Mondragon, 70 yaşıyla , İspanya’nın 7. büyük ve Bask bölgesinin en büyük kuruluşu oldu.

Günümüzde, Mondragon şemsiyesi altında toplanmış 81 kooperatif -şirket sözünü kesinlikle kullanmıyorlar-  70.000 insan istihdam ediyor.

Bu kooperatifi piyasa düzeninden bence farklı kılan 5 ilkesi  var:

1-Kadın, erkek eşit ücret alır. En yüksek ile en alt düzey ücret arasında 1’e 6 Kuralı  var.

2-Paydaşlıktan bağımsız, ‘’her ortak bir oy’’ kuralı geçerli.

3-İşletme sahada yönetilir, tepeden inme karar alınmaz. 

4-Bölgede sosyal değişim yaratmak temel amaçtır.

5-Sürekli eğitimle paydaşların yapma becerisi ileriye taşınır.

Bu ilkeler hiç rafa kalkmadan 70 yıldır şaşmaz bir şekilde uygulanıyor. Tüm kooperatifler sanayi temelli. Bunları besleyen  12 AR-GE merkezi var. İmalatın yanında  satışın önemi unutulmuyor, perakendecilik de yapılıyor.  Sağa-sola el açmamak için bir “Mondragon Kooperatif Sandığı”  (bir nevi banka ) kurulmuş.

Mondragon’un dönüm noktası İspanya’nın AB’ye üye olduğu 1986  yılı…    

Mondragon Kooperatifi bu yıldan sonra İspanya’dan dünyaya açıldı.  37 ülkede üretim yapıyorlar. Yönetmek sorun olmuyor… Çünkü her bir organizasyonda ‘’yerinde yönetim’’ (özyönetim) uygulanıyor. Mondragon Üniversitesi  373 patentiyle ‘’dışa bağımlı’’ olmadan üretimi sağlıyor.  

Son 20 yılda Bask bölgesinin çehresi değişti, uygarca yaşanılan  bir bölge ortaya çıktı.

Bölge için bağımsızlık isteyen  ETA silahlarını bıraktı. Bask dili özgürce öğreniliyor, 2.resmi dil oldu.

Mondragon  2024’de nerede duruyor?

Bask’lı dostlarımdan aldığım cevap “Son 2 krizde daha da güçlendik!” dediler. Gereksiz kuruluşları kapatmışlar, güneş enerjisiyle büyük tasarruf yaratmışlar…  Kurucusunun‘’Başarı niyetlerin toplamından oluşur.Kooperatifçilik ise yeteneklerimize anlam katan organizasyondur ‘’ sözleri,  kanımca her günden daha anlamlı. 

Profesör Chomsky’nin ‘’Mondragon Modeli, kapitalizme alternatiftir!‘’  sözleri, üstünde düşünülmeye  değer.

Tarihçi Marc Bloch, ‘’yenilginin ruhu’’ kavramıyla, yaşamı üstesinden gelmeye kalkışmayan insanoğlunun yenilginin parçası haline geldiğini söyler. Mondragon Kooperatifçiliği, her koşulda ayağa kalkmanın  ve karşı hareketin mümkün olduğunu  söyleyen  capcanlı bir deney…

Evet, çifte dönüşüm mümkün…

Ustamız Yaşar Kemal'in tüm Akdeniz’e bakarak  dediği çok anlamlı: Zengin Akdeniz kültür çemberinin iyice pekişmesi, insanlığımıza neler, ne olanaklar  kazandırabiliyor, düşünebiliyor muyuz?