21. YÜZYILIN OKULLARI: KÖY ENSTİTÜLERİ…
Erdal ATICI/ Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Başkanı
Köy enstitüleri 17 Nisan 1940’ta kurulmuş, özgün haliyle 1946’ya kadar devam etmiş, 1954 yılında kapatılmış öğretmen yetiştiren okullardır. Kapatılmasının üstünden 70 yıl geçmesine rağmen hala tartışılıyor olması, bu okulların farklı okullar olduğunun göstergesidir.
Peki, köy enstitülerini o dönem ve sonrasında kurulan okullardan farklı kılan özellikleri nelerdi?
Bu soruyu yanıtlamak bugünkü tartışmaları anlayabilmek açısından da yararlı olacaktır. Köy Enstitüleri kısaca yaşam okullarıydı. Yaşamın içinde kurulmuş, başta doğa olmak üzere, yaşamda gerekli olan ne varsa ders konusu yapılmış okullardı.
Köy enstitülerinde derslerin % 25’i ziraat, % 25’i teknik, % 50’si kültür derslerinden oluşurdu. Kültür dersleri sınıfta, ziraat dersleri bahçelerde, teknik dersler de işliklerde yapılırdı.
Öğrenciler derslerin tamamını “iş içinde, iş aracılığıyla, iş için” eğitim ilkesiyle yaparlardı. Öğrenciler, matematik dersinde “alan ölçümü” konusunu işliyorlarsa konuyu bitirdikten sonra okulun bahçesini ölçerek uygulama yaparlardı ya da ağaçlara aşı yapmayı öğrenen bir öğrenci gerçek bir ağaçta aşı yapar, sonucunu alırdı. Eğitimin amacı işi öğreterek kalıcı hale getirmekti.
İşlenen dersler asla ezberlenmez, hayata uyarlanırdı. Örneğin, edebiyatta “tiyatro” konusu işlenirken, öğrencilerden bir oyun yazmaları ve bu oyunu sahneye koymaları istenirdi.
Ayrıca enstitülerde her öğrenci bir müzik aleti çalmak zorundaydı. Yine enstitülerde serbest okuma saati vardı ve bu konuda öğretmenler de okumak zorundaydı. Enstitü kitaplığına yeni yayınlar ve gazeteler gelirdi. Ayrıca her enstitünün dergileri vardı.
Dünyadaki ve ülkemizdeki teknolojik gelişim izlenir, radyoda haberler dinlenir, yeni araçlar enstitülere getirilirdi. Örneğin öğrencilere motosiklet kullanılması öğretilirdi.
Enstitülerde öğrenciler yörenin özelliğine göre dersler alırlardı. Örneğin Trabzon Beşikdüzü’nde kurulan köy enstitüsünde “Balıkçılık” dersi vardı.
Demokrasi, eleştiri ve öz eleştiri
Enstitüde uygulanan en ilginç konulardan birisi de, her cumartesi tüm okulun toplanıp eğitimin bir haftasını değerlendirmesiydi. Bir öğrenicinin başkanlık yaptığı bu toplantıda, eğitim ve eğitim uygulamalarıyla ilgili okul müdürü dahi öğrenciler tarafından eleştirilebilirdi. Burada kızmak gücenmek asla olmaz, okul müdürü veya ilgili öğretmen söz alarak eleştirilen olaya ait düşünce ve görüşlerini açıklayabilirdi. Enstitüler; demokratik bir yönetime sahipti. Demokrasinin temeli olan “eleştiri – özeleştiri” kavramları yaşatılarak öğretilirdi.
Enstitüden çıkan her öğrencinin; “demircilik, marangozluk…” gibi zanaatlardan birini ustalık derecesinde bildiği diplomalarına işlenirdi. Enstitüler yılın on iki ayı hep açıktı. Parasız okullardı. Öğrencilerini köylerden alırdı…
1942 yılında köy enstitülerine öğretmen yetiştirmek üzere “Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü” açıldı.
1954 yılında enstitüler İlköğretmen Okullarına dönüştürüldü. Özellikle 1946’dan sonra iş eğitimi ve demokratik ilkelere son verildi. Serbest okumalara önem verilmedi. Böylece enstitüler sıradan okullara dönüştürülmüştü (Enstitülerin kapatılış hikâyesi ayrı bir yazı konusu olur).
Ama enstitülere duyulan özlem hiç bitmedi. Özellikle eğitim sistemi sorunlar içinde boğuşurken enstitüler hep gündeme geldi.
1994 Yılında 55 Köy Enstitüsü Kuruldu
Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı 1994 yılında 55 köy enstitüsü öğretmenimiz tarafından Ankara’da kuruldu. Kurucuları arasında Mahmut Makal, Talip Apaydın, Mehmet Başaran, Fakir Baykurt, Ali Yılmaz, Abdullah Özkucur, Mustafa Aydoğan, Pakize Türkoğlu, İhsan Güvenç gibi köy enstitülerinin sembol isimleri vardı.
Vakfımızın amacı, köy enstitülerinde uygulanan ve başarılı olan eğitim ilkelerinin unutulmaması için, bilgi, belge, kaynak biriktirmek, enstitülerle ilgili tanıtıcı etkinlikler yapmak, yayınlar hazırlamak, kitaplar basmak ve bugünkü eğitime uyarlanabilirliği üzerinde çalışmalar yapmaktı.
Geçen otuz yılda bu amaçlarının büyük bölümünü gerçekleştiren Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfımız, yüzlerce öğretmenimizle canlı tarih çalışması yapmış, belgeseller hazırlamış, belgesel hazırlayan kişi ve kurumlara kaynak sağlamış, destek olmuştur.
Vakfımızın yayınladığı birinci el kitap sayısı 38’dir. Ankara’da faaliyetlerini sürdüren vakfımızın çalışmalarını web sayfamızdan http://www.koyenstitulerivakfi.org.tr/ takip edebilir, 0 312 425 24 68’den (13.30 sonrasında) ulaşabilirsiniz…