2022 Nobel Ödülleri

TIP/FİZYOLOJİ: Ödül, soyu tükenmiş insan türlerinin genomlarını çözerek  insan evriminin anlaşılmasına sağladığı katkılar dolayısıyla,  İsveçli genetikçi Svante Pääbo 'ye verildi. 

Pääbo,  Neanderthal genomunun dizilimini ortaya koymanın yanı sıra, önceden bilinmeyen bir insan türü olan Denisova'yı da keşfetti. Bunlardan da önemlisi, bu soyu tükenmiş insan türlerinden  günümüz insanı Homo Sapiens'e , Afrika’dan 70.000 yıl önce gerçekleşen göçü takiben , gen transferinin gerçekleşmiş olduğunu kanıtladı. Bu gen transferi, soyu tükenmiş insan türlerine ait genom parçalarını , kendi genomunda taşıyan günümüz insanının fizyolojisinde evrimin ne kadar belirleyici olduğuna da işaret ediyor.

Ödülün anlamını daha iyi  kavramak için Prof. Dr.Sn.Turgay Dalkara’nın yorumuna kulak verelim:

“Bu sene ödül uzun süredir ilk kez,  güncel başarıdan çok, çağları aşan (DNA çift sarmalı gibi) bir gelişmeye verildi. Paabo sadece Denisovan DNA’sının tanınması, Neandarthel ve Sapiens DNA’larının karışması gibi insanın kökenlerine ilişkin büyük buluşlara imza atmadı aynı zamanda paleogenomik biliminin kurulmasına ve antik DNA’nın çalışılabilmesi gibi inanılmaz bir teknik sorunun çözülebilmesine de öncülük etti. 

Ben şahsen çok mutlu oldum. Daha nice Dünya’yı dönüştüren buluşlar görmek dileğiyle” 

KİMYA: Ödül zorlu süreçleri kolaylaştıran kimyasal çözümlere yönelik keşifleri dolayısıyla Barry Sharpless, Morten Meldal ve Carolyn Bertozzi arasında paylaştırıldı. Sharpless ve Meldal, klik kimyası adı verilen, moleküler inşa bloklarının hızlı ve efektif kullanımına imkan veren fonksiyonel bir kimya formunun temellerini oluşturdular. Bu temel bakır tarafından katalizlenen azid-alkin siklo-eklenme reaksiyonuna dayanıyor. Bu reaksiyon ilaç moleküllerinin geliştirilmesinde, DNA haritalanmasında, yeni kullanışlı materyaller tasarlanmasında kullanılıyor. Carolyn Bertozzi ise klik kimyasının temel prensiplerini kullanarak hücre yüzeyinde bulunan glikan isimli biyomolekülleri haritalamak için canlı hücre içinde çalışan klik reaksiyonları geliştirdi. Bu biyo-ortogonal reaksiyonlar hücrenin normal kimyasını bozmadan faaliyet gösteriyorlar. Bu reaksiyonlar sayesinde hücresel süreçleri keşfetmek, izlemek mümkün olabiliyor. Bu reaksiyonlar ile ilgili bir başka çalışma alanı da kansere yönelik ilaç tedavilerinin geliştirilmesi.

FİZİK: Ödül, kuantum fiziğinin en çarpıcı ve temel konularından  biri olan kuantum dolanıklığını aydınlatan  çalışmaları, Bell eşitsizliğinin gerçek deneylerde ihlal edildiğini ortaya koymaları ve böylelikle kuantum fiziği temelli yeni teknolojilerin kullanımına imkan veren yolu açmaları nedeniyle Alain Aspect, John F. Clauser ve Anton Zeilinger’e verildi. 

BARIŞ: Ödül ,her biri kendi  ülkelerindeki sivil toplumu temsil eden , insan hakları avukatı Belarus’lu Ales Bialiatski, Rus insan hakları organizasyonu Memorial ve Ukrayna insan hakları organizasyonu Center for Civil Liberties arasında paylaştırıldı. Ödül sahipleri yıllar boyunca gücü eleştirme hakkını savundular ve vatandaşların temel haklarını korumaya destek çıktılar. Savaş suçlarını, insan hakları ihlallerini ve gücün kötüye kullanımını  kayıt altına almak, belgelemek için çok büyük uğraş verdiler. Bu çabalarıyla barış ve demokrasi için sivil toplumun önemini göstermiş oldular.

Cumhuriyetimizin 99.yılında sivil haklarımız ile ilgili yolculuğumuzu  düşündüğümüzde, 2022 Nobel Barış Ödülü’nün simgelediği değerlerle örtüşen,  Mustafa Kemal  Atatürk’ün şu sözleri yolumuzu aydınlatabilir:

«Fikir bir kere faaliyete başladı mı, her şey yavaş yavaş düzene girer ve düzelir. Fikrin serbest hareketi ise, ancak bireyin düşündüğünü serbest olarak söylemek, yazmak ve verdiği karara göre her türlü girişimde bulunmak serbestisine sahip olmakla mümkündür.»

EDEBİYAT: Ödül, Fransız yazar Annie Ernaux'ya eserlerinde  “kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlılıklarını  ortaya koyma  cesareti ve keskinliğı” sebebiyle verildi.  Ernau eserlerinde sürekli olarak; cinsiyet, dil, sınıf eşitsizlikleri üzerinden belirlenen hayatı farklı açılardan inceliyor, dile getiriyor.

EKONOMİ: Ödül  ekonomide bankaların fonksiyonunu,  ekonomik krizlerdeki önemlerini ve kriz zamanlarında bankalarla tasarruf sahipleri arasındaki karşılıklı davranış dinamiklerinin krizlere olan etkisini  1980’lerin başından beri yaptıkları araştırmalarla ortaya koyan, böylelikle krizlerin nasıl önlenebileceği ile ilgili toplumsal stratejiler geliştirilmesine yol gösteren  Ben Bernanke, Douglas Diamond ve Philip Dybvig arasında paylaştırıldı.

Dr. Özlem Aker