Kızamık Herkes için Tehdittir

Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu

Bu sene Ocak ayında ilk vakasını bildiren Teksas Eyaleti Sağlık Hizmetleri Departmanı, bir kızamık salgını olduğunu açıkladı. Şu anda, Ocak ayından bu yana 159 vaka tespit edildi. Hastalardan yirmi ikisi hastaneye kaldırıldı ve okul çağındaki bir çocuğun ölüm haberi geldi. Çocuk aşılanmamıştı ve bilinen başka bir rahatsızlığı yoktu. Ve ne yazık ki Teksas yalnız değildi. 27 Şubat 2025 itibarıyla, 9 ABD bölgesinde toplam 164 kızamık vakası bildirilmişti; Alaska, Kaliforniya, Georgia, Kentucky, New Jersey, New Mexico, New York City, Rhode Island ve Teksas. Aslında Dünya Sağlık Örgütü, 2000 yılında kızamığın ABD'de "ortadan kaldırıldığını" ilan etmişti, bu da sürekli dolaşımda olan yerel bir virüs olmadığı ve hastalığın sürekli yayılmasının 12 aydan fazla süredir olmadığı anlamına geliyordu. ABD'ndeki oldukça etkili bir aşılama programı ile kızamığın kontrolü sayesinde oldu. Ama bu tanımlama, aşı reddi veya tereddütü nedeniyle aşılanma oranlarının azalması ile bozuldu.

Morbillivirus virüs ailesinden Rubeola veya Measles (Kızamık) virüsünün neden olduğu döküntülü bir hastalık olan kızamık, hala var olan en bulaşıcı hastalıklardan biridir. Daha önce bu hastalığı geçirmeyen veya kızamığa karşı aşısı olmayan herkes her an kızamığa yakalanabilir.

Kızamık virüsü, enfekte bir kişinin boğazında bulunur ve kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında, virüsü içeren küçük damlacıklar havaya karışır. Herhangi biri bu damlacıkları solursa, enfekte olabilir. Kızamık virüsü oldukça bulaşıcıdır. İnsanlarda en bulaşıcı hastalıklardan biridir. Kızamığın atak oranı %90'dır. Bu, kızamığa karşı hassas olan kişilerin (örneğin aşılanmamış veya kızamığa karşı bağışıklıklarını kaybetmiş olanlar) hastalığa maruz kalmaları halinde hastalığa yakalanma olasılığının %90 olduğu anlamına gelir.

Virüse maruz kalma ve hastalık arasındaki kuluçka süresi 7 ila 14 gündür. Semptomların ortaya çıkması genellikle 10 gün sürer. İlk başta, kızamık belirtileri diğer yaygın solunum yolu virüsü belirtileriyle karıştırılabilir. Öksürük, burun akıntısı veya tıkanıklığı, kırmızı, sulu gözler ve yüksek ateş … Belirtiler başladıktan iki-üç gün sonra ağız içinde küçük beyaz lekeler (koplik lekeleri) ortaya çıkabilir. Bu belirtiden birkaç gün sonra döküntü ortaya çıkar, baş veya yüzde başlayıp vücuda yayılır. Virüs öyle bulaşıcıdır ki insanlar ilk semptomlarıyla birlikte virüsü bulaştırabilir hale gelirler ve döküntü ilk ortaya çıktıktan sonra 4 güne kadar da bulaşıcı kalırlar.

Kızamık özellikle bazı gruplarda ciddi komplikasyonlara yol açabilir, bebekler, 5 yaş altı çocuklar, hamileler, 20 yaş üstü yetişkinler ve bağışıklık sistemi zayıf olanlar daha büyük risk altındadır. Üstelik bu komplikasyonlar hastalıktan hemen sonra ortaya çıkmaz. Aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilirler.

• Kızamık olan her 10 kişiden 1'inde kulak enfeksiyonu olur
• Kızamık olan her 10 kişiden 1'inde ishal gözlenir
• Kızamık olan aşılanmamış her 5 kişiden 1'i hastaneye kaldırılır.
• Kızamık olan her 20 çocuktan 1'i zatürreye yakalanır, küçük çocuklarda kızamıktan kaynaklanan en yaygın ölüm nedeni zatürredir.
• Kızamık olan her 1.000 çocuktan 1'inde ensefalit gelişir, konvülsiyonlar, nörolojik hasar olur.
• Kızamığa olan her 1.000 çocuktan yaklaşık 1-3'ü solunum ve nörolojik komplikasyonlardan kaybedilir.
• Kızamık olan aşısız hamilelerde erken doğum veya düşük doğum ağırlıklı bebek olabilir.

Kızamık ile ilgili en önemli komplikasyonlardan biri de Subakut sklerozan panensefalit (SSPE) adı verilen ve kızamık enfeksiyonundan yıllar sonra ortaya çıkan, nadir, fakat ölümcül bir ensefalittir.  SSPE, kızamık enfeksiyonundan 7-10 yıl sonra gelişir. Kızamığın yaygın olduğu dönemde hastalığa yakalanan her 100.000 kişiden 7-11'inde SSPE gelişme riski olduğu tahmin edilmektedir. 2 yaşından önce kızamık geçiren bir kişide SSPE gelişme riski daha yüksektir.  

Bir kişi bir kez kızamık enfeksiyonu geçirdiğinde, hastalığa ikinci kez yakalanamaz. Oysa kızamığa karşı bir aşı vardır. KKK aşısı çocuklara iki doz (9-12 ay ve 3-6yaş) halinde yapılması önerilen ve 3 farklı virüsü içeren karma bir aşıdır. Kızamık dışında kabakulak ve kızamıkçığa karşı da koruma sağlar. KKK aşısı 1976'dan beri Sağlık Bakanlığı Bağışıklama Programı'nda yer almaktadır. Çocuklar dışında bağışık olmayan gençlerin ve yetişkinlerin de KKK aşılarını olmaları önerilmektedir. Bağışık olduğunuzu anlamak için kızamığa karşı IgG antikor varlığı araştırılır. Aşı olmak sizi ve çevrenizi korumaya yardımcı olur. Bazen kızamığa karşı aşılanmış bir kişi kızamık virüsü ile karşılaştığında hastalanmaz hastalansa bile hastalık daha hafif seyreder.

Kızamık çok bulaşıcı olduğu için sınırları kolayca geçebilir. 2023'te tüm dünyada tahminen 10,3 milyon kişi kızamık enfeksiyonu geçirdi. Şu anda sadece Teksas’ta değil dünyanın her yerinde kızamık salgınları yaşanıyor. Kızamığa karşı korunmayan herkes yurtdışındayken kızamığa yakalanabilir ve eve döndüklerinde bunu başkalarına kolayca bulaştırabilir. Seyahatle ilişkili kızamık vakaları, kızamığa karşı düşük bağışıklama oranına sahip risk altındaki nüfusa ulaştığında büyük kızamık salgınları olasıdır.