Disleksi Nedir?

Oğuzhan ARSLAN
Disleksi Öğrenme Güçlüğü Derneği
Mersin İl Temsilcisi

Özgül öğrenme bozukluklarının bir alt tipi olarak sınıflandırılan disleksi en yaygın görülen öğrenme güçlüğüdür. Disleksi, çok basit bir tanımlamayla okuma bozukluğudur ama her okuma güçlüğü yaşayan “dislektik” değildir (Seidenberg, 2018, Akt: Babür, 2018). Disleksi, konuşulan dil ya da eğitim sisteminden bağımsız olarak, çocuk ya da yetişkin, her çevreden, ülkeden ya da kültürden insanın yaşamını ve akademik hayatını etkileyen nörobiyolojik bir durumdur (Parrilla ve Protopapas, 2017; Seidenberg, 2018, Akt: Babür, 2018).

Amerikan Psikiyatri Birliği (American PsychiatricAssociation, APA) tarafından geliştirilen sınıflandırma sistemi DSM-5 (2013, The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) el kitabında öğrenme bozuklukları kavramı tekrar gözden geçirilerek “Özgül Öğrenme Bozuklukları-Specific Learning Disabilities” terimi kullanılmıştır. Buradaki tanıma göre, özgül öğrenme bozukluğu zekası normal ya da normal üstü olan bireylerde görülür. Çocuğun yaşı, zihinsel düzeyi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda bu durum, akademik başarının beklenenin altında olmasıyla ortaya çıkar. Yaşanan akademik problemlerden bazıları hayat boyu devam eder; kişinin okul, iş ve aile hayatını olumsuz yönde etkiler. DSM-5, özgül öğrenme güçlüğünü okuma, yazma ve matematik gibi özel akademik alanları olumsuz yönde etkileyen nörogelişimsel kökenli bir bozukluk olarak niteler.

Okuma güçlüğünü tanımlama ve bu güçlüğe nelerin sebep olduğu konuları kesin bir sonuca varmamakla birlikte bu konularda yapılan tartışmaların sürdüğü bilinmektedir. Okuma güçlüğüne neden olan sebepler gözlemlenebilir ve gözlenemeyen olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Gözlemlenen boyutta okumayı olumsuz yönde etkileyen bilişsel, algısal ya da motor fonksiyon güçlükler yer alırken gözlenemeyen boyutta ise beyinde gerçekleşen yapısal ve fonksiyonel bozukluklar yatmaktadır (Seidenberg, 2018, Akt: Babür, 2018). 

Okuma güçlüğüne neden olan iki sebep vardır. Bunlardan birincisi fonolojik kodlama alanında belirli bilişsel ve zihinsel işlemleme güçlüklerinin olmasıdır. Diğeri ise standart eğitimde verilen ders anlatımının yetersiz olması ya da derse dikkati verememe gibi içsel ve dışsal koşullardır (Das, 2009, Akt: Güneş , Akıman , Coşar , Beybağa , Karatepe , Gür, 2021) . Sözel ifadelerimizin yaşadığımız çevredeki deneyimlerimizin yansımaları olduğunu, yazılı ifadelerimizin de bu yansımaların dile özgü sembollerle temsili olduğunu ifade eder. Bu nedenle okumayı öğrenirken dilsel olan veya olmayan, dilsel kodlama, görsel kodlama, çalışma belleği, üstdil işlemleme ve kalıcı bellek gibi birçok bilişsel beceriye ve farklı türde bilgiye sahip olmak gerekir (Vellutino, 2004, Akt: Güneş  , Akıman H, Coşar , Beybağa , Karatepe  , Gür, 2021 ). Okuma güçlüğünün nedeni ne olursa olsun, erken yaşta müdahale ile yaşanabilecek olası güçlüklerin azaltılmasının sağlanabileceği ifade edilmektedir (Heckman, 2006 , Akt: Güneş , Akıman , Coşar , Beybağa , Karatepe  , Gür, 2021).

Disleksinin Belirtileri Nelerdir?

OKUL ÖNCESİ 

• Sesleri, kelimeleri, harfleri hatırlamada güçlük

• Alfabedeki ve kelimelerdeki harflerin verilen talimatları vs sıralamalarını hatırlamada güçlük

• Okunuşu benzer olan kelimeleri karıştırma

• Kopyalama ve boyamada zayıflık

• Zayıf hafıza

• Ailede disleksi olması

• Bazı aktivitelerde yavaş tepki verme (harf kelime oyunları gibi)

İLKÖĞRETİM

• Okula gitmede isteksizlik

• Kelimeleri, harfleri, sesleri öğrenmede güçlük

• Verilen talimatları takip etmede güçlük

• Kelimeleri harflere veya hecelere ayırmada güçlük

• Kelime ve ses bilgisinde zayıflık

• Okuma veya hecelemede güçlük

• Organize olamama

• Davranış bozuklukları

ORTAÖĞRETİM 

• Okurken veya hecelerken harf ve seslerin sıralanmasında güçlük

• Ödev ve yazılı çalışmaların çok zaman alması

• Zamanı yetiştirememe

• Hatırlama ve organize olmada güçlük

• Sürekli bir asabiyet hali

• Okuldan kaçmak için çeşitli taktikler geliştirme

DİSLEKTİK BİREYLERİN AİLELERİNE ÖNERİLER

• Çocuğunuzun gelişimini yakından takip ederek, farklılıkları uzmanlara danışın.

• İstenmeyen sosyal hatalardan kaçınmak için çocuğa yapılandırılmış ve destekleyici bir çevre sağlayın.

• Başarı duygusunu tatmasını sağlamak ve donanımını arttırmak için çocuğunuzun özelliklerine uygun sportif ve sanatsal aktivitelere yönlendirin.

• Çocuklarınıza yaşadıkları problemin doğasını anlatmalı, güçlü ve zayıf yanları göstermeli ve mücadele teknikleri konusunda yardımcı olmalısınız.

• Aşamalı olarak bağımsızlığını cesaretlendirin ama çocuk hazır olmadan desteğin kalkmayacağını çocuğa hissettirin.

• Önemli ölçüde güç olan alanlardaki soruları anlaşılır yapmak, açıklamak ve görsel bilgiye çevirmek için dili kullanın.

• Öğretmeninizle iletişiminizi güçlü tutun.

• Çocuğunuzu akranları ile kıyaslamaktan kaçının.

• Disleksili bireyler için özel olarak oluşturulmuş evde destek eğitim programlarından ve özel eğitim öğretmeninizden evde yapılacak çalışmalar ile ilgili destek alın.

 KAYNAKÇA

Babür, N. (2018). Özgül okuma bozukluğu: Tanımı, belirtiler ve eğitsel öneriler. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 35 (2), 35-50.

Güneş D.Z. , Akıman H. , Coşar İ. , Beybağa A. , Karatepe G. , Gür M. (2021),Türkçe PREP’in Anlamsız Kelimeleri Seslendirme ve Sesli Okuma-Anlama Becerilerine Etkisi