Çocuklarda İshal

Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu

Akut gastroenterit, ishal ve/veya kusma, ateş, karın ağrısı ve iştahsızlıkla seyreden bir hastalıktır. Özellikle çocuklarda, aile hekimliği veya acil servislere başvuruların en yaygın nedenlerindendir. Dünya çapında, her yıl 5 yaşın altındaki 3-5 milyar çocuk akut gastroenterit olur ve yaklaşık 2 milyon ölüm meydana gelir Elektrolit bozuklukları ve dehidratasyon (susuzluk) en sık görülen ve korkulan komplikasyondur. Özellikle yetersiz beslenen çocuklarda komplikasyon riski daha yüksektir. 

Akut Gastroenteritin Ne Sebep Olur?

Akut gastroenteritin birçok farklı sebebi vardır. Dünya genelinde vakaların çoğu viral enfeksiyonlardan kaynaklanmaktadır, rotavirüs ve norovirüsler en yaygın olanlardır. Viral enfeksiyonlar ince bağırsak mukoza hücrelerine (enterositler) zarar verir ve düşük ateş ile kansız sulu ishale neden olur. Rotavirüs, en sık 6 ay ile 2 yaşta gözlenir ve mevsimseldir, kış sonunu sever. Norovirüsler, ise gastroenterit salgınlarının en yaygın nedenidir. Kuluçka süresi 12-48 saat arasındadır ve semptomlar tipiktir; bulantı, kusma, sulu ishal, ateş ve halsizlik. Her iki virüs da fekal-oral veya solunum (kusmuk koklama gibi) yoluyla bulaşabilir.  

Campylobacter jejuni ve Salmonella gibi bakteriler, ince ve kalın bağırsakların iç yüzeyini istila ederek inflamasyonu tetikler. Bakteriyel gastroenteritte yüksek ateş görülme olasılığı daha yüksektir ve dışkıda kan ve beyaz kan hücreleri bulunabilir. Bakteriler, özellikle küçük çocuklarda, sistemik olarak yayılabilir. 

Shiga toksini üreten Escherichia coli veya Shigella dysenteriae, kanlı ishale ve ‘Hemolitik üremik sendrom’ adı verilen bir sendroma neden olabilir. Hemolitik üremik sendrom (HÜS), mikroanjiyopatik hemolitik anemi yani kılcal damarlarda kanama olması nedeniyle anemi ve ardından akut böbrek yetmezliği gelişmesidir. 

Salmonella typhi ve S. paratyphi'ye bağlı ishaller, yüksek ateş, ishal veya kabızlık, lökopeni ve bazen ensefalopati dahil olmak üzere merkezi sinir sistemi tutulumu ile karakterize ciddi hastalıklara neden olur. 

Vibrio cholera bağırsak mukozasına zarar vermez ama bakterinin toksini ince bağırsaktan klorür ve su salgılanmasına neden olur. Yüksek sodyum içeriğine sahip, eritrosit ve lökosit içermeyen "pirinç suyu" dışkısına neden olur. 

Hızlı Bulaşır

İshal etkenleri çok hızlı bulaşır. Özellikle viral gastroenteritler oldukça bulaşıcıdır. Kişiden kişiye fekal-oral yolla bulaşabilir. Özellikle viral etkenler (örn. Norovirüs) kusmuğun aerosolizasyonu nedeniyle burundan solunarak dahi bulaşabilir. Ayrıca kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketilmesiyle de bulaşabilir ve "gıda zehirlenmesi" meydana gelir. 

Soğutulmuş gıdalar, çiğ sebzeler, meyveler ve gıda ile temas eden yüzeyler ve mutfak eşyaları dahil olmak üzere çeşitli ortamlarda etken bulaşıcı kalır. Az pişmiş veya uygunsuz şekilde saklanmış pişmiş, işlenmiş etler ve deniz ürünleri ishal etkeni bakterilerin yaygın kaynaklarıdır. Dondurmadaki Staphylococcus aureus veya tekrar ısıtılmış pirinçteki Bacillus cerus gibi yiyeceklerin üzerinde üreyen bakterilerin ürettiği toksinler de hızla kusmaya ve/veya ishale neden olur. 

İçtiğimiz su, Giardia lamblia, Cryptosporidium ve amipli dizanteriye neden olan Entamoeba histolytica gibi protozoalarla kirlenmiş olabilir ve tüketildiğinde ishale neden olabilir. 

Neden Laboratuvar Testi Yaptırılmalıdır?

Çok hızlı bulaş olduğu için akut gastroenterit salgınlarının kontrol altına alınması zor olabilir. Hızlı tanı ile etkenin ne olduğunu bulmak önlem alınabilmesi için önemlidir. Akut gastroenteritte etkeni semptomlardan anlamak her zaman kolay olmayabilir. İshal ve kusma spesifik olmayan semptomlardır. Bu nedenle özellikle kreş, okul, hastane gibi ortamlarda salgınlar meydana gelebileceğinden etkeni hızlı belirleyecek laboratuvar testleri kullanılır. Hızlı tanı, enfeksiyonun yayılımını kontrol altına almayı sağlar. Gastroenterit varlığında etkeni tanımlamak ve kaynağını belirlemek için dışkı örneğinde bakteri kültürü ve viral etkenler için test yapılmalıdır. Son yıllarda yaygın kullanılmaya başlayan sendromik PCR panelleri hızlı tanıda kullanılabilir. PCR testleri kültür yöntemlerinden hızlı olduğu ve aynı anda olası tüm etkenleri (virüs, bakteri, protozoa) taradığı için oldukça iyi bir seçenektir.