Bizi ve Tüm Dünyamızı Etkileyen 2025 Enfeksiyonları
Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu
COVID-19 ile birlikte bulaşıcı hastalıklara ilişkin küresel endişeler artıyor ve biz de enfeksiyonları yakından takip etmeye çalışıyoruz. COVID aniden ortaya çıktı, hızla yayıldı ve dünya çapında milyonlarca insanı öldürdü. O zamandan beri, çoğu insan bir sonraki büyük bulaşıcı hastalığın ortaya çıkması konusunda endişeli. Bu bir virüs, bakteri, mantar veya parazit olabilir. Aşı oranlarının düşmesi, iklim değişikliği, küreselleşme, seyahatler ve antimikrobiyal direnç nedeniyle bulaşıcı hastalıklar savunmasız toplulukları tehdit ediyor ve HIV'den mantar enfeksiyonlarına, gizemli ve ölümcül orman hastalıklarına kadar bulaşıcı hastalıklar dünyanın birçok yerinde dikkat çekmeye devam ediyor.
Bulaşıcı hastalıkların takibinde üç kategori var:
- Zaten yaygın olan enfeksiyonlar; en çok endişe duyulan üç bulaşıcı hastalık sıtma (parazit), HIV (virüs) ve tüberküloz (bakteri) her yıl yaklaşık 2 milyon insanın ölümüne neden oluyor.
- Yeniden ortaya çıkan enfeksiyonlar, aşılardan kaçınıldığı için on yıllardır kontrol altında olan kızamık ve benzeri hastalıklar yeniden ortaya çıkabiliyor.
- Yeni bulaşıcı hastalıklar COVID-19 ve Mpox gibi son birkaç yıldır var olan ve çok, çok hızlı yayılan, yayılmaya devam edecek ve potansiyel olarak kötüleşecek ve insanlar aşılarını yaptırmazlarsa ölüme neden olmaya devam edecek enfeksiyonlar.
Burada belki dördüncü bir grup olarak antibiyotik, antiviral veya antifungallare direnç kazanmış olan mikroorganizmalar alınabilir. Bulaşıcı hastalıkların son yıllarda sorun olmaya başlaması ve daha ciddi takip edilmesinde bazı etkenleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
- Azalan aşılama oranları: Özellikle aşı tereddütü ve aşı karşıtlığı kızamık gibi önlenebilir hastalıkların yeniden ortaya çıkmasına yol açmaktadır.
- Bağışıklık hafızamızı kaybedebilir miyiz: Büyük kızamık salgınları, kızamığın diğer enfeksiyonlara ilişkin bağışıklık hafızasını silmesi nedeniyle diğer enfeksiyonların sayısının artmasına yol açabilir.
- İklim değişikliği: İklim değişikliği vektör kaynaklı hastalıkların yayılmasına katkıda bulunur. Tropikal bölgelerde görülmesi beklenen dang humması artık dünyanın her yerinde gözlenebilmektedir.
- Antimikrobiyal direnç: tüm onaylı antibiyotiklere dirençli n. gonore, metisiline dirençli Staphylococcus aureus, vankomisine dirençli Enterococcus, geniş spektrumlu beta-laktamaz üreten Enterobacter ales ve çoklu ilaca dirençli Pseudomonas aeruginosa, tün antifungallere dirençli candida aurius, vb.
- Yeni viral varyantları belirlemek ve izlemek genellikle zordur çünkü virüsler ve patojenler evrimleşir ve bu da genetik materyallerini değiştirir. Bu, o organizmayı hedeflemek veya hatta tedavi etmek için inşa edilen araçların daha az etkili hale gelebileceği anlamına gelir.
2026 yılında neler yaşayacağız bilmiyoruz ama 2025 enfeksiyonlarını özetlemek önlem almamıza ve farkında olmamıza yardımcı olabilir.
Nezle, Soğuk algınlığı
200'den fazla virüsün herhangi biri tarafından meydana gelen soğuk algınlığı bu sene en sık rhinovirüsleri ile kendini gösterdi. Kuluçka süresi 12 saat ile üç gün arasında olan virüs, öksürük veya hapşırık yoluyla havaya saçılan damlacıklar yoluyla yayılabilir. Boğaz ağrısı, hapşırma, burun akıntısı veya tıkanıklığı, öksürük, hafif yorgunluk ve ağrılar yapar.
Soğuk algınlığı hakkındaki yanlış bilgi "Soğuk algınlığı, kışın soğuk havaya maruz kalmaktan veya yazın klimadan kaynaklanır." düşüncesidir. Oysa neden virüslerdir ve bu virüsler yazın da enfeksiyona neden olabilir.
COVID-19
Pandemi biteli 2 yıl oldu ama COVID-19 hala dolaşımda ve mevsimsel trendi henüz net değil. İki yıldır kışın diğer virüslerin arkasına saklanıyor ama yazın neredeyse hep önde oluyor. Üstelik yeni varyantalar oluşturmaya devam ediyor. Uzun COVID ve ağır seyretme ihtimalleri nedeniyle tüm varyantlar sıkı takip ediliyor.
COVID-19 Hakkındaki Efsane ise "COVID'e bir kez yakalanmak ömür boyu bağışıklık sağlamak için yeterlidir" algısı. Bunun da yanlış bir inanış olduğunu artık çok iyi biliyoruz.
Grip (İnfluenza)
Bu sene sahneye bir ay kadar geç çıkan İnfluenza kışın oldukça fazla vakaya neden oldu. Hem mevsimsel grip hem de domuz gribi gördük.
Grip hakkında yanlış bilgi “Grip aşısı bazı durumlarda insanlara grip bulaştırabilir.” .
Solunum Sinsityal Virüs (RSV)
RSV enfeksiyonu, dünya genelinde çocuklarda en sık görülen solunum yolu hastalıklarından biridir ve yetişkinlerde, özellikle de 65 yaş üstü kişilerde de ciddi hastalık yapabilmektedir. RSV için 2023’den beri aşı yapılabilmektedir. Bebekleri korumak için annelerine gebeliklerinin 28-36 haftalarında yapılabileceği gibi 65 yaş ve üzerine ciddi hastalık riskini önlemek için de yapılabilir.
RSV Hakkındaki Efsane “Virüs yalnızca küçük çocukları etkiler ve yetişkinleri etkilemez” düşüncesidir.
Adenovirüsler
Adenovirüsler, aralarında solunum yolu, bağırsaklar veya göz de bulunan birçok alanı enfekte edebilir ve hastalığa sebep olabilirler. Son derece bulaşıcı ve dirençlidirler. Göz enfeksiyonları özellikle yazın sıkça gözlenir ve çok bulaşıcıdır. Adenovirüs en yüksek vaka sayısını Temmuz-Eylül ayları arasında görürüz. Bu sene de kışın daha sık gördüğümüz influenza ve rhinovirüs gibi enfeksiyonların yerini yaz aylarında adenovirüs aldı.
H5N1 kuş gribi: bitmeyen tehdit
H5N1 1996'dan beri biliyoruz. Ancak 2025'te halk sağlığı yetkilileri için büyük bir endişe kaynağıydı ve sıkı takip edildi. İneklerde ortaya çıktı ve 80 doğrulanmış insan vakası vardı. Ayrıca, Louisiana'da şiddetli H5N1 kuş gribiyle hastaneye kaldırılan bir hasta öldü. Bu hasta 65 yaşından büyüktü ve altta yatan tıbbi rahatsızlıkları vardı. Hastanın, arka bahçedeki bir sürüye ve yabani kuşlara maruz kaldıktan sonra virüse yakalandığı bildirildi. Bu, süt ineklerinde tespit edilen virüsten farklı bir genotipti. Virüsün kişiden kişiye yayıldığına dair bir veri yoktu. Ama virüs ABD'nin birkaç eyaletinde süt sığırlarını ve Moğolistan'da atları enfekte etti ve bu türler arası bulaşma, virüsün insanlar arasında daha etkili bir şekilde değişmesi ve yayılma potansiyeli konusunda endişelere yol açtı.
Kızamık: Aşılama oranlarının düşmesi nedeniyle yeniden canlandı
Kızamık, büyük ölçüde azalan çocukluk aşılama oranları ve okul aşı gerekliliklerinden muafiyetlerin artması nedeniyle endişe verici bir geri dönüş yaptı. Kızamık, bir hastadan 12-18 kişiye bulaşan oldukça bulaşıcı bir virüstür. Covid-19 pandemisi sırasında bağışıklama programlarının aksaması ve artan aşı tereddüdü nedeniyle kızamık aşılamaları azalmış ve vaka sayıları hızla artmıştır. 2024'ten itibaren tüm dünyada kızamık vakalarında artış bildirildi; 2024'te 395.521 laboratuvar onaylı kızamık vakası ve 2025'in ilk 2 ayında 16.147 vaka bildirildi. Bildirilen vakaların yarısından fazlası hastaneye kaldırıldı, bu nedenle gerçek sayı muhtemelen çok daha yüksekti.
Verem: Dünya genelinde vaka sayıları artıyor
Tüberküloz (TB), COVID-19'dan kaynaklanan ölümlerin kısa bir süre gerisinde kaldıktan sonra, tek bir bulaşıcı etkenden kaynaklanan ölümlerin dünyadaki en önemli nedeni konumunu geri kazandı. Her yıl 10 milyondan fazla yeni TB vakasıyla hastalık, Hindistan, Endonezya, Çin, Filipinler ve Pakistan dahil olmak üzere birkaç düzine ülkede yoğun olarak yoğunlaşmaya devam ediyor. Kolayca önlenebilen ve tedavi edilebilen tüberkülozun küresel çapta önemli bir sağlık tehdidi olmaya devam etmesi, özellikle yüksek riskli ülkelerde sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ihtiyacını ortaya koymaktadır.
HIV ve AIDS: İlerleme ve zorluklar
HIV ve AIDS için tedavi ve prEP seçenekleri gelişmesiyle küresel HIV yanıtında önemli ilerlemeler kaydedilmiş olsa da zorluklar devam ediyor. 2023'te yaklaşık 31 milyon kişi hayat kurtarıcı antiretroviral tedavi gördü ve bu da AIDS ile ilişkili ölümleri 2004'ten bu yana en düşük seviyelerine indirdi. Ancak bu ilerleme düzensiz. Yeni enfeksiyonlar Sahra Altı Afrika'da hızla düşerken Kuzey ve Güney Amerika ve Avrupa'da artmaya devam ediyor. Artan vakalar yoksulluk, eğitim eksikliği, düşük sosyoekonomik statü, HIV önleme yatırımlarının yetersizliği ve devam eden toplumsal damgalanmayla ilişkilendiriliyor.
Sıtma
Sıtma, 2023'te tahmini 263 milyon yeni vaka ve 597.000 ölümle önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ediyor. Durum 2015'ten bu yana kötüleşti ve küresel vakaların yaklaşık %95'i ve ölümlerin %96'sı 29 sıtma salgını ülkesinde meydana geldi. Nijerya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Uganda, Etiyopya ve Mozambik, küresel sıtma vakalarının ve ölümlerinin en büyük payını oluşturuyor. Sıtma aşıları çocuk sağlığı ve sıtma kontrolü için çığır açıcı oldu. DSÖ tarafından iki güvenli ve etkili aşı öneriliyor: RTS,S ve R21. Bu aşılar şu anda Afrika'daki 19 ülkede aşı mevcut ve kullanılıyor.
Çocuk Felci
Potansiyel olarak ölümcül, felç edici bir virüs olan çocuk felci, Pakistan ve Afganistan'da hala yaygın. Herhangi bir yere yayıldığı sürece, tam aşılanmamış çocuklar arasında salgınlara neden olabilir. Genç ebeveynler kabakulak, kızamıkçık ve çocuk felcinin ciddi ve sağlık tehdidi olduğu zamanları bilmiyorlar. Onlar için bu virüslerin enfeksiyon yapması teorik bir tehlike ve bu nedenle aşı karşılar ve aşıdan kaçıyorlar. Aşı yaptırma oranları azaldıkça bu enfeksiyonların hortlaması kaçınılmaz.
Hızlı nüfus artışı, artan seyahatler, kentsel nüfusun kırsal alanlara taşınması, iklim değişikliği ve daha fazlası gibi faktörler, bir sonraki ölümcül bulaşıcı hastalığın hemen köşede olabileceğini düşündürmeye devam ediyor. COVID-19'un birkaç ay içinde dünyaya yayılması gibi, bir sonraki patojen de sessizce burnumuzun dibinde ortaya çıkabilir. Örneğin, yakın zamanda Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde yarasa tüketimiyle bağlantılı gizemli bir hastalık ortaya çıktı ve sağlık yetkilileri arasında önemli endişeye neden oldu. Salgın, Ocak 2025'te Kongo'nun kuzeybatısındaki Ekvator Eyaletinde bulunan Boloko köyünde başladı. Başlangıçta, yarasa leşi yiyen ve hepsi 48 saat içinde ölen 5 yaş altı üç çocuğa kadar izlendi. Testlere rağmen, kesin neden henüz belirlenemedi. Çoğu hastada hemorajik ateş belirtileri görüldü ve başlangıç ile ölüm arasındaki süre sadece 48 saatti.