Düzen Sağlık Grubu Elektronik Bülten - 14 KASIM DÜNYA DİYABET GÜNÜ ve BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU DİYABET PANDEMİSİ

14 KASIM DÜNYA DİYABET GÜNÜ ve BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU DİYABET PANDEMİSİ

2021 yılı Uluslararası Diyabet Federasyonunun (IDF) raporuna göre dünyada 20 ila 79 yaş arasında 537 milyon kişinin diyabet (şeker hastalığı) tanısı ile yaşadığı bildirilmiştir. Öngörüler bu sayının 2030 yılında 643 milyon kişiye, 2045 yılında ise 783 milyon kişiye ulaşacağını, yani hali hazırda her 10 kişiden 1’inde görülen diyabet rahatsızlığının artarak her 8 kişiden 1’inde görüleceğini ve tanı konma yaşının da düşeceğini gösteriyor. Tanı konulan şeker hastalarının %90’ını Tip 2 diyabet hastaları oluşturmaktadır.

Tüm yaş gruplarını etkileme riski ve bununla birlikte getirdiği ek sağlık problemleri, önemli ölçüde artan sıklığı ve çok yüksek sağlık harcamaları diyabet rahatsızlığını en önemli halk sağlığı sorunlarından biri haline getiriyor.

Belirttiğimiz gibi önemli bir halk sağlığı sorunu olan diyabet rahatsızlığına dikkat çekmek, toplumda farkındalığını artırmak, risk faktörlerini anlamak, erken tanı ve tedavi yönetiminin önemi ve hastalığın sıklığını azaltabilmek adına bu konuya bültenlerimizde sıkça yer veriyoruz.

Yine aynı ana nedenlerle her yılın 14 Kasım günü ve haftası tüm dünyada “Dünya Diyabet Günü ve Haftası” olarak 1991 yılından beri IDF ve Dünya Sağlık Örgütünce (WHO) çeşitli etkinliklerle anılıyor.

2021 ve 2023 yılları arasında Dünya Diyabet Gününün teması da hatırlayacağınız gibi, “Diyabet Bakımına Erişim” olarak belirlenmişti. Bunun nedeni de; diyabet tanısı olan her 4 kişiden 3’ünün düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşıyor olması ve bu kişilerin diyabet bakımına erişemediğinin düşünülmesidir. Diyabeti olan kişiler, hastalığın yönetimi ve komplikasyonların önlenmesi, oluşmuş komplikasyonların tedavisi için sürekli bakım ve desteğe ihtiyaç duyarlar.

2023 yılının Dünya Diyabet Günü sloganı; hastalığın geciktirilmesi ve önlenmesine yardımcı olmak için tip 2 diyabet riskinin bireylerce bilinmesinin önemine odaklanıyor. Aynı zamanda diyabetle ilişkili komplikasyonların etkisinin vurgulanması ve zamanında tedavinin sağlanması da diğer ana vurgulardır.

Ülkemiz açısından diyabet verilerine baktığımızda, IDF’nin raporuna göre ülkemizde 2021 yılında, 20 ila 79 yaş arasında toplam 9 milyon 20 bin civarında diyabetli birey vardır ve hastalığın görülme sıklığı bu yaş grubunda %14.5’dur. Diyabetli kişi sayısı ve görülme sıklığının 2030 ve 2045 yıllarında sırasıyla, 10 milyon 817 bin kişi ve %16.2 oranına, devamında da 13 milyon 386 bin kişi ve %17 oranına ulaşacağı öngörülmektedir. Yine 2021 yılı için tanı konulamamış diyabetli kişi sayısının 3 milyon 770 bin ve oranının da %41.8 olduğu belirtilmektedir. (Bkz.https://diabetesatlas.org/data/en/country/203/tr.html).

Diyabet toplum sağlığı açısından önemli bir halk sağlığı sorunudur. Vücutta kan şekeri seviyelerinin normalin üzerinde olması ile kendini gösteren kardiyovasküler hastalık eş değeri metabolik bir hastalıktır. Diyabet, vücudumuz için ana enerji kaynağı olan glikozun hücrelere girişini sağlayan insülin hormonunun eksikliği veya etkisizliğine bağlı olarak ortaya çıkar. Tip 1 ve tip 2 diyabet olmak üzere de iki ana tipe ayrılır. Tip 1 diyabet, genellikle genetik faktörlerle ilişkilendirilen otoimmün bir hastalıktır. Pankreasın insülin üretme yeteneğini kaybetmesi sonucunda oluşur. Tip 2 diyabet ise, genellikle yaşam tarzı faktörleriyle ilişkili ve vücudun insülini etkili bir şekilde kullanamaması, insüline karşı direnç ile ortaya çıkar. Hastaların çok büyük kısmı, yaklaşık olarak %90’ı tip 2 diyabetlilerdir ki aşağıda belirttiğimiz yaşam tarzı değişikliklerinin uygulanması ile tip 2 diyabet gelişimi önlenebilir ve geciktirilebilir!

Hastalığın ana klinik belirtileri; çok su içme, çok idrara çıkma, iştah artışı veya azalması, halsizlik, çabuk yorulma, ağız kuruluğu ve gece idrara çıkmadır. Son kılavuzlarda, belirtisi olmayan kilolu veya obez kişilerde diyabet tarama yaşı 35 olarak güncellenmiştir. Tanı için açlık kan şekeri, tokluk kan şekeri, glikoz yükleme testleri ve 3 aylık şeker ortalamasını gösteren HbA1c testleri kullanılabilir.

Diyabetin toplum sağlığına etkileri;

Mortalite ve morbidite (ölüm ve ek sağlık sorunları) riskinde artış. Diyabetin yılda 4 milyonun üzerinde ölümden sorumlu olduğu düşünülüyor.
Sağlık harcamalarında artış
Yaşam kalitesinin azalması
Kişinin üretkenliğinde azalma ile birlikte ekonomik kayıp ve sağlık giderinde artışlar

olarak düşünülebilir.

Yazımızın başlığında, diyabet pandemisi ifadesi yer alıyor. Çünkü diyabetin sıklığı sürekli olarak yukarıda verdiğimiz rakamlarda da görüldüğü gibi yukarıya tırmanmaktadır.

Diyabetin sıklığının artmasının ana nedenlerine baktığımızda karşımıza şunlar çıkar:

Obezite: Obezite, tip 2 diyabetin en önemli risk faktörlerinden biridir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde obezite oranlarının artması, tip 2 diyabetin yayılmasını hızlandırmıştır. Obezite, vücutta insülin direncine yol açar. Obezitede insülin direncinin sebebinin, kısmen insülin reseptör sayısındaki azalma ve artmış insülin seviyesine rağmen mevcut insülinin fonksiyonlarını yeterince yapamamasından kaynaklandığı düşünülür.
Düzensiz ve Sağlıksız Beslenme Alışkanlıkları: Özellikle 1980’lerden sonra işlenmiş gıda ve şekerli içeceklerin tüketimi tüm dünyada artmıştır. Fastfood tarzı beslenme ve hazır gıdaların, saflaştırılmış maddeler kullanılarak fruktoz ve mısır şurubu başta oluşturulan gıdalar, tip 2 diyabet riskinin artmasına katkı yapmıştır.
Hareketsiz Yaşam Tarzı: Ekonomik olarak kalkınma ve küresel dünyada imkânların her yer ve kişiye ulaşılabilirliği hareketsizliği maalesef teşvik etmiştir. Modern yaşamda bu görülmektedir.
Genetik Yatkınlık: Ailesinde diyabet öyküsü olan kişiler, daha yüksek bir risk altındadır.
Yaşlanma: Yaş ilerledikçe, vücut insülini daha az etkin kullanma eğilimi gösterir. Yaşla birlikte tip 2 diyabet riski artar.
Çevresel Faktörler: Kirli hava, endüstriyel kimyasallar ve çevresel toksinlere maruz kalma, diyabet riskini artırabilir. Hava kirliliğinin özellikle nitrojen dioksit (NO2) ve partikül madde maruziyetinin endotelyal hücre fonksiyonlarını değiştirerek yağ dokusunu artırdığı ve nihayetinde sistemik inflamasyon ile de insülin direncini tetikleyerek tip 2 diyabet gelişimine katkı yapabileceği belirtiliyor. Yine uzun süreli strese maruz kalmak vücutta bazı bileşenlerin artmasına sebep olarak, bağışıklık sistemine zarar verebilir ve tip 2 diyabet gelişimine katkı yapabilir.
Diyabet Farkındalığının Artması: Laboratuvar imkânlarının artması hastalığın tanısında artışa, toplum ve kişilerde farkındalık artışı da, diyabet vakalarının sayısının artmasına katkıda bulunmuş olabilir.

Tip 2 diyabet genellikle yaşam tarzı faktörleriyle ilişkilidir. Vücut insülini etkili şekilde kullanamaz. Bu nedenlerle yaşam tarzı değişiklikleri diyabet hastalığında olmazsa olmazlarımızdandır.

Bu yaşam tarzı değişiklikleri ve diyabet hastalığı için sağlayacağı faydaları şöyle belirtebiliriz:

Sağlıklı Beslenme Alışkanlıkları: Sağlıklı beslenme, kan şekerini kontrol altında tutmak için temel unsurdur. Yeteri kadar kalori almak, fazlasına hayır demek, düşük glisemik yük ve indeks içeren, lif oranı yüksek yiyecekler ve dengeli beslenme kan şekerinin dalgalanmasının önüne geçer.

Beslenmede, şekerli ve işlenmiş gıda tüketimi sınırlanmalı, basit şeker yerine kompleks karbonhidratlar, tam tahıllı ürünler, sebze ve dengeli meyve tüketimi tercih edilmelidir. Bilhassa hazır meyve suyu tüketimine dikkat edilmelidir. Glikoza oranla daha düşük glisemik indekse sahip meyve şekeri olarak bilinen fruktozun fazla tüketimi karaciğerde yağlanmaya sebep olur. Fruktoz, tokluk hissi vermez ve insülin hormonunu uyarmaz.

Glikozun, glisemik indeksi 100, fruktozun 25, ikisinin karışımı olan sükrozun (sakkaroz), diğer deyişle çay (veya masa, bakkal) şekerinin ise 65 kabul edilir. Doğal tatlandırıcılar da, fruktoz oranı yüksek bu 3 karbonhidratın karışımıdır.

Fiziksel Aktivite: Düzenli egzersiz, vücudun daha iyi insülin kullanımına katkı yapar, bu da kan şekerinin daha iyi kontrol edilmesini sağlar.

Hareket vücut ağırlığını düzenler, insülin direncini azaltır. Aerobik egzersizler, tempolu yürüyüş, yüzme, bisiklet sürme gibi aktiviteler faydalıdır. Egzersiz, vücudumuzun enerji santrali mitokondrilerin zindeliğinin korunması için önemlidir.

Kilo Kontrolü: Fazla kilolu veya obez olmak, tip 2 diyabet riskini artırır. Sağlıklı kiloda olmak insülin direncini azaltarak kan şekerini düzenler.

Sağlıklı beslenme alışkanlıkları ve düzenli egzersizle kilo kontrolü, diyabetin önlenebilmesinde ve yönetiminde kilit faktördür.

Stresten Kaçınma ve Stres Yönetimi: Stresli bir yaşam kan şekerini yükseltebilir. Yönetilebilir bir stres diyabet hastalarının kan şekerinin kontrol altında olmasına katkı sağlar.
Sigara ve Alkolün Bırakılması: Sigara ve alkol tüketimi diyabetin komplikasyonlarını artırabilir. Hastalara ek yük getirebilir. Bu alışkanlıkların bırakılması önemlidir. Alkol, mitokondride oksidatif fosforilasyonda fruktoz gibi davranarak karaciğerde yağlanma yapar.
Düzenli Kontrol ve Takip: Kişinin yaş ve riskine göre kan şekerinin düzenli olarak kontrol edilmesi erken tanı için faydalı ve gereklidir. Tedavi planının güncelliği için önemlidir.

Yaşam tarzı değişiklikleri, diyabet hastalarının sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürmesine yardımcı olur. Bu değişiklikler, kan şekerini kontrol etmek, komplikasyonları önlemek ve genel yaşam kalitesini artırmak için hayati önemdedir.

Sonuç olarak, diyabet toplum sağlığı açısından önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bu sorunla mücadele edebilmek için toplum düzeyinde eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları ile farkındalık oluşturulmalı, sağlıklı yaşam tarzını teşvik eden uygulamalar ortaya konulmalı ve erken teşhis imkanları artırılmalıdır. Dünya Diyabet Gününün önemi ve ulaşmak istediği nokta da diyabetin yayılmasının önlenerek toplum sağlığının geliştirilmesine katkıda bulunmak ve diyabetli bireylerin yaşam kalitesinin artırılmasıdır. Diyabetin küresel bir sorun olduğu unutulmamalı ve her toplum ve kuruluş bununla ilgili mücadele etmelidir.

Uzm. Dr. Tahir İSMAİLOĞLU

KAYNAKLAR:

14 KASIM DÜNYA DİYABET GÜNÜ ve BİR HALK SAĞLIĞI SORUNU DİYABET PANDEMİSİ

Görüşlerinizi Paylaşın