Ukrayna ve İnsan Hakları Suçları: Stalin 1937 – 1938
Ukrayna ve İnsan Hakları Suçları: Stalin 1937 – 1938
Oxford Üniversitesi, 2023 yılında Stalin ile ilgili bir dizi olayın ele alındığı bir kitap hazırlıyor. Bu kitap, kitlesel organizasyonları ile bir dönemin yok edici olaylarının kanıtlarını sunan bir kitap[1].
Bu kitapta, Rusya’da 1938 yılında yayınlanan bir yönetmelik, sadece kitlesel operasyonların durdurulmasını değil komünist olduğu gerekçesi ile özellikle Ukrayna’da yaşayan insanların yok edildiği gerçeği ve bu insanlara ait dosyaların da yeniden açılmasını sağlıyor. Bu dönemde bölgesel ve yerel olarak yürütülen, yok etmeye yönelik, özellikle istihbarata dayanan yönetimden destek alan bu terör hareketinin neler yaptığının tam olarak ortaya çıkması ise on yıllar sonra oluyor.
Sovyet güvenlik polisi marifeti ile güvenlik denilerek saklanan dosyalar 2010 yılından sonra Ukrayna tarafından açılıyor. Bu dosyalar, Büyük Terör (Great Terror) diye anılan dönemin korkunç sırlarını ifşa ediyor. Stalin döneminin bu organizasyonları yerel ve bölgesel olarak ayrılıyor, belli sistematik ve lojistik hareket olarak yapılandırılıyor. Dolayısı ile birbirine bağlı, ama bağımsız laboratuvar yapılar gibi çalışıyorlar.
Belgelerin ele geçmesi ve sistemin ortaya çıkması ile bu dönemin kurucu suçluları yakalanarak mahkûm ediliyorlar. Bu yapının çevre ve merkez ile olan mimarisi oldukça karmaşık aslında… Bunun açığa çıkması Stalin’in mimari yapıdaki merkezi rolünü ve birlikte çalıştığı Sovyetler Birliğinin devlet güvenliğini koruyacak diye kurduğu İç İşlerinden sorumlu bir yapının (NKVD; the People's Commissariat for Internal Affairs) nasıl bir suç örgütü olduğunu ortaya çıkarıyor. Bu dönemde öldürülen insan sayısının 700,000 civarında olduğu sanılıyor.
Peki NKVD elemanlarını suç üretip insanlara atfetmeye iten, işkence yaptıran, gizli tanıkların verdiği yalan ifadelere dayanarak insanları hapsettiren ve öldürten ne idi? Burada NKVD çalışanlarının bunu yapmak üzere eğitildiklerine dair kanıtlar da elde ediliyor. Ayrıca duruma bağlı faktörlerin, örneğin cezalandırılma korkusu, üstleri tarafından takdir edilme arzusunun da bu suçları işleyebilmelerine neden olduğu da belirtiliyor. Tabii ideoloji de önemli bir faktör burada. Kurumsal yapılar içinde bazı üst düzey yöneticilerinde, Stalin’in paranoyasına bir şekilde katıldıkları ve sürekli saldırı altında olduklarını düşünerek bir nevi cadı avı başlattıkları belgelerde ortaya çıkıyor. Burada yıkıma sebep olabilecek diğer önemli bir husus da önemli akademik merkezlerin savaş sırasında boşaltılmış ve buradaki insanlardan kaçamayanların tutuklanarak öldürülmüş olması…
Bu dönemde Sovyet Rusya’dan kaçarak İsveç’e giden ailenin üyesi Karen Pääbo[2] ise bugün Nobel ödülü kazanan Svante Pääbo’nun kimya araştırıcısı olan annesi. 1925 doğumlu ve 1944 yılında Estonya’dan kaçıyor. Bir toplumda yok edilmeye çalışılan insanlar diğer bir toplumda insanlığa faydalı olan insanları yetiştiren insanlar olarak yeniden doğuyorlar…
2023 yılında yayınlanacak bu kitap insan hakları için yılmadan çalışanlara ve tarihe adanmış.
Dr. Ayşe Ergüven
[1] https://academic.oup.com/book/44674
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Svante_Pääbo