Kömür Tüketimi İklimi Etkiliyor

Pazar günü öğleden sonra sakin sakin çayımı içip Twitter’a bakıyorum, gözüm fotoğraflı bir mesaja takıldı. Mesajdaki fotoğraf 1912 yılında Avusturalya’da yayınlanan Rodney and Otamatea Times gazetesinden bir kupür, yazının başlığı “Kömür Tüketimi İklimi Etkiliyor”.[1]

Biraz araştırınca hikâyenin 1830’lardan itibaren[2] zaman zaman gündeme geldiğini öğrendim. Hemen aklıma gelenler; endüstriyel devrim, sanayi, üretim, insanlığın gelişim süreci olarak tanımlanan adımlar… Sanayi fabrika demek, fabrika ise yakıt kullanımı ve atıkların ortaya çıkması. İnsan toplulukları, bakmak ve beslemekle sorumlu oldukları insan sayıları arttıkça ellerindeki bilinen enerji kaynaklarını üretimde yakıt olarak kullanmaya başlamışlar. En kolay ulaşılan kaynaklar ise ağaç (odun) ve ısıl enerjisi daha yüksek olan kömür ve daha sonra da kolay yakıldığı için gaz…

Bunlara bakarken bir bilgiye daha da çok şaşırdım: Dünya nüfusunun şehirlerdeki oranını hesaplamaya 1950’lerde başlamışız![3] 1850 lerde 1 milyar 200 bin olan dünyadaki sayılabilen insan sayısı 2020 de 7 milyar 794 bin, bugün ise 8 milyarı geçmiş durumda… Bunun yarısından fazlası da şehirlerde yaşıyor. Yani “Modern Zamanlar”ın[4] her türlü konforunu istiyor ve kullanıyor.

Dünya atmosferinde ısınma olabileceği ilk defa 1836 da[5] gündeme gelmiş, tabii sanayileşmeye başlayan toplumları yönetenler bu bilgiden pek fazla hoşlanmamışlar. Konuşulmaya başlaması 1912 olsa da kutuplarda “sera etkisinde” bağlı ısınmanın etkileri ile uyarılar da 1830’larda başlıyor, yani 180 yıl önce…1896 da İsveçli bilim insanı Svante Arrhenius[6] ilk defa atmosferik karbon dioksit düzeyinin yeryüzünde ısınmaya yani sera etkisine neden olabileceğini söylüyor. Bundan kırk yıl sonra 1938’de Guy Callendar karbon dioksit artışı ve bunun dünya atmosferinde birikmesinin küresel ısınmaya neden olduğunu ortaya koyuyor. Tedbir mi alsak acaba aşamasına ise ancak 21. yüzyılda gelebildik.

Bu sayıda okuyacağınız “İklim Değişikliği” ile ilgili diğer bir yazıda, bu yaz aylarının İngiltere’de normalin üzerinde sıcak geçtiği, ayrıca dünyanın farklı bölgelerinde de beklenmeyen hava olaylarının olduğu üzerinde duruluyor. 1952 yılı Aralık ayında da Londra’da çok önemli bir hava olayı meydana gelmiş. 5 Aralık 1952 Cuma günü başlayan bir anti-siklon hem havayı soğutuyor hem de içinde kömür ve gazların yakılması ile havaya karışan zehirli gazları taşıyan “göz gözü görmeyen” bir sis bulutu, bu anti-siklonun hava kütlesini hareketsiz kılması ile 9 Aralık 1952 Salı gününe kadar şehri bir felakete sürüklüyor.  Bu felakette resmi kayıtlara göre 4.000 kişi ölüyor, bazı kaynaklar bu sayının 12.000 kişi olabileceğini belirtiyor; artan solunum yolları hastalıkları ile hastaneleri dolduran insanlar da cabası. İnsanlar metroda saklanmak zorunda kalıyorlar. Londra’nın sis ile imtihanlarının 13. Yüzyılda başladığı belirtiliyor. 1661 yılında John Evelyn tarafından yazılan “Londra’da havanın yetersizliği ve duman” konusunu ele aldığı Fumifugium[7] adlı kitapta da ele alınmış. Bu kitapta hava kirliliği ve buna karşı alınabilecek önlemler de yazılmış. 1952’de meydana gelen olay ise o güne kadar görülenlerin en kötüsü… Bu olay sonrasında İngiltere’de hava kalitesi ve insan sağlığı arasındaki ilişkiyi düzenleyecek çevre araştırmaları, yasal düzenlemeler ve kamu bilincinin oluşturulması çalışmaları 1956 yılında yayınlanan “Temiz Hava Yasaları” ile ele alınıyor. Dikkat çeken unsur 1661 de yazılan bir kitap, 1952’de birçok insanın ölümüne neden olan hava olayı ve ancak 1956’da çıkan bir yasa… Bu İngiltere’de, dünyada yaşayan diğer toplulukların buralara gelmesi çok yıllar aldı, sorun halen devam ediyor. Ülkemizde ise iklim ile ilgili konu ancak geçen sene bir bakanlığın içinde kendine yer bulabildi.

Bir Twitter mesajından ortaya çıkan, asırlar boyunca insanların içinde yaşadıkları dünyaya ve onun nimetlerine duydukları saygının (!) düzeyini anlatmaya çalıştığım bir yazı oldu. Bugün de kendi yaşamımıza ve içinde bulunduğumuz ekosisteme zarar verecek şekilde yaşıyoruz. Daha iyi şeyler yazabilmeyi isterdim bu konuda…

Dr. Ayşe Ergüven

Kaynak:

1. https://www.snopes.com/fact-check/1912-article-global-warming/
2. https://daily.jstor.org/how-19th-century-scientists-predicted-global-warming/
3. https://www.worldometers.info/world-population/world-population-by-year/
4. https://www.youtube.com/watch?v=GLeDdzGUTq0
5. https://archive.org/details/mobot31753002152103/page/n15/mode/2up
6. https://www.lenntech.com/greenhouse-effect/global-warming-history.htm
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Fumifugium