Düzen Laboratuvarlar Grubu İçinde LabPT Kalite Kontrol Programının Doğuşu

Uzm. Dr. Cevdet Züngün

Bu yazımızda sizinle bir değer üretme hikayesini paylaşmak istedik. Kurulduğu andan itibaren kalite kavramını içselleştirmiş bir kurum olarak Düzen Laboratuvarlar Grubunun, kalite kavramını sadece uygulayan bir kurum değil, aynı zamanda ülkede de bu alanda farkındalığı arttırmayı kendisine misyon edinmiş bir kurum olagelmişliğinin bir örneğini sizlere aktarabilmeyi umut ediyoruz. Bu yazıda okuyacağınız kavramlar laboratuvarcılığın enstrümanlarıymış gibi görünse de aslında hayatımızın her yönüne sirayet etmiş kalite kavramının yansımaları olarak belli noktalarda okuyucunun daha rahat anlamasını amaçlayarak hayatın içinden örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Keyifli okumalar dileriz.

Düzen Laboratuvarlar Grubu kurulduğu 1976 yılından itibaren ülkemizde laboratuvar sistemleri alanında hep öncü olmayı hedeflemiştir. Bu hedefe uygun şekilde laboratuvar cihazlarının otomasyon süreci ve bilginin dijitalleşmesi ile birlikte (manuel çalışmalardan yarı veya tam otomatize çalışma süreçlerine geçiş) uygulanması yönünden değişiklikler geçirme evresinde olan bir kalite kontrol sürecinin ilk uygulayıcılarından olmuştur. Dış Kalite Kontrol kavramı… Dilerseniz önce bu kavrama yabancı olanlar için kısa bir açıklamayla başlayalım. 

Dış Kalite Kontrol Nedir? Neden Önemlidir?

Dış kalite kontrol, bir laboratuvarın yaptığı testlerin doğru olup olmadığını ve diğer laboratuvarlarla ne kadar tutarlı sonuçlar verdiğini kontrol etmek için yapılan bir süreçtir. Bunu, aynı sınava giren öğrencilerin puanlarının karşılaştırılmasına benzetebiliriz

Diyelim ki, bir şehirde birçok fırın ekmek üretiyor. Eğer her fırın ekmeğin içine farklı miktarda un, su ve tuz koyarsa, ortaya çıkan ekmeklerin tadı ve kalitesi farklı olur. Oysa müşteriler, hangi fırından alırlarsa alsınlar, aynı kalitede ekmek yemek isterler.

Fırıncılar tarafsız bir gözle dışarıdan bir kalite kontrol sürecinden geçer ve belirli aralıklarla bir uzmana ekmeklerini test ettirirler. Eğer bir fırının ekmeği standarttan sapmışsa, bunun nedenini bulur ve düzeltir.

Dış kalite kontrol, laboratuvarların güvenilir sonuçlar vermesini sağlar!

Aynı şekilde, tıbbi laboratuvarlar da belirli aralıklarla dış kalite kontrol testlerine tabi tutulur ve test sonuçları başka laboratuvarların sonuçlarıyla kıyaslanır. Dış kalite kontrol, laboratuvarların güvenilir sonuçlar vermesini sağlar. Hastaların sağlık durumlarını doğru değerlendirebilmek için testlerin tutarlı, doğru ve güvenilir olması gerekir.

Bir laboratuvar, bir hastanın kanındaki şeker seviyesini (glukoz testini) ölçerken yanlış bir sonuç verirse, doktor hastaya yanlış teşhis koyabilir. Eğer şeker seviyesi gerçekte 110 mg/dL ama laboratuvar yanlış ölçüp 150 mg/dL olarak rapor ederse, doktor hastaya gereksiz yere diyabet hastalığı varmış gibi tedavi verebilir. Dış kalite kontrol, laboratuvarların böyle kritik hatalar yapmasını engellemek için düzenli testlerle doğruluklarını kontrol eder.

Dış Kalite Kontrol Nasıl Yapılır?

Laboratuvarlara dışarıdan bir kuruluş tarafından bilinmeyen bir test numunesi gönderilir. Laboratuvar, bu numuneyi analiz eder ve sonucu dış kalite kontrol programına bildirir. Daha sonra sonuç, diğer laboratuvarların sonuçlarıyla karşılaştırılır.

Dış Kalite Kontrolün Laboratuvarlara Faydaları

• Hataları tespit eder: Yanlış sonuçlar veren cihazlar veya yanlış prosedürler belirlenir.
• Hasta güvenliğini artırır: Hatalı sonuçlar hasta tedavisini yanlış yönlendirebilir, kalite kontrol bunu önler.
• Laboratuvarın güvenilirliğini artırır: Hastaneler ve doktorlar, güvenilir sonuçlar üreten laboratuvarları tercih eder.
• Resmi gereklilikleri yerine getirir: Laboratuvar akreditasyonları ve ruhsat süreçlerinde dış kalite kontrol zorunludur.

Düzen Laboratuvarlar Grubu’nun en temel ilkelerinden biri: Kalite Kontrol

Düzen Laboratuvarları bu sürecin öneminin farkından olan bir kurum olarak, bu tür dış kalite kontrol katılımları ile bir yandan kendi kalitesini belgelerken, bir yandan da başvuranlarına güven sağlamak için bu sonuçları 1990 yılından beri düzenli yayınladığı bültenlerle bunları paylaşarak hastalarının ve hekimlerin bu konunun önemi noktasındaki farkındalığı arttırdı.

Ama bu konudaki en önemli katkısını yine aynı yıllarda başlattığı ve kendisine örnek gönderen laboratuvarların kalite süreçlerine katkıyı hedefleyen bir dış kalite kontrol takip sürecini yürütmekle gösterdi. Bu sürecin halen yürütülmekte olan dış kalite kontrol programlarından en büyük farkını (ki bu farkı hala devam ediyor), laboaratuvarın ana malzemesi olan insan kaynaklı numune hazırlayarak bu süreci yönetmesiydi. Takdir edileceği üzere bir çok laboratuvara numune hazırlanıp gönderilmesi gereken bir süreç için önemli mesele raf ömrü uzun materyal kullanımıdır. Bu tür materyaller ise laboratuvarların hastalarının örneklerini çalıştığı, serum, plazma, tam kan gibi orjinal insan vücut sıvıları yerine, yapı olarak buna benzeyen ancak içerdikleri koruyucular nedeniyle bu vücut sıvılarını önemli ölçüde temsil etmekten uzak materyallerlerdir. Ancak uzun süre saklanabilme ve gönderim maliyetlerinin düşmesi avantajanı içerir. 

Düzen Laboratuvarları dış kalite kontrol materyalinin insan vücut sıvılarının kalite sürecindeki takibinin öneminin farkında olarak, kendisinden hizmet alan laboratuvarlar için başlattığı bu süreci, katılımcı talebinin de artması ile birlikte 2002 yılında LabPT Kalite Kontrol Programı adı ile tarafsız bir dış kalite kontrol sağlayıcısı firmayı hayata geçirdi. Bu gayretin altında yatan en önemli öz veriyi tekrar vurgulamakta fayda var… Sadece insan kaynaklı vücut sıvıları kullanılmak suretiyle toplanması (arşiv süresi dolmuş, tıbbi atık olarak atılacak örneklerden), havuz haline getirilmesi, düzey belirleme ölçümlerinin yapılması, gönderim için porsiyonlanması, katılımcılara iletilmesi ve sonuçların değerlendirilerek katılımcı laboratuvar performanslarının raporlanması… Ve bunun her ay yeni baştan tekrarlanması…

LabPT Kalite Kontrol Programı bugün dünyada dış kalite kontrol programını insan vücut sıvıları ile yürüten tek program olarak katılımcı laboratuvarlara hizmet vermeye devam etmektedir. 2019 yılında Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akredite olarak, bu alanda da kalite süreçlerinin denetimi yönüyle tarafsız otoritelerden kalite onay belgesini almıştır. Kendi imkanları ile dış kalite kontrol değerlendirmesinde en önemli parametre olan istatistik ve yazılım süreçlerinin gelişimini kendi imkanları ile sağlamış ve geliştirmelerine devam etmektedir. 

Düzen Laboratuvarları dış kalite kontrol alanındaki bu innovasyonları ülkemizde test hizmetlerinin kalitesine, standardizasyonuna ve harmonizasyonuna katkı sağlamanın yanında, bu faaliyet için kat kat fazlasıyla yurtdışına gidecek harcamaların da ülkemiz sınırları içerisinde kalmasına büyük katkı sağlamıştır.