Bir Baba, İki Anne ve Bir Bebek
Birlikte yaşadığımız, hayatımızı çeşitli durumlarda paylaştığımız insanların birden fazla ebeveyni olabileceğini hiç düşünmeyiz. Herkesin bir babası ve annesi vardır. Bu yazı genetik tamir çalışmalarında gelinen noktalardan birini özetleyen bir yazı. Dünyada birkaç bebeğin bir babası ve iki annesi var[1]…
Mayıs ayının dokuzunda bir haber düştü haber kanallarına; İngiltere’de üç insanın DNA’sı ile bir bebek dünyaya geldi diye[2]… Çok sansasyonel bir başlık idi, dikkatimi çekti. Mitokondrial[3] hastalığı olan bir annenin, bu hastalığını yeni doğan bebeğine geçirmemesini hedefleyen bu çalışmada üçüncü bir kadından alınan “mitokondri” döllemeden önce yumurtaya enjekte ediliyor, döllenme bu şekilde gerçekleştiriliyor.
Alana Saarinen, ABD’de uygulanmaya başlanan bu çalışmaların ilk örneklerinden, kısırlık tedavisi için uygulanan öncü çalışmanın ürünü. Bu çalışmalar daha sonra ABD’de yasaklanıyor. Ancak 2014 senesinde İngiliz Parlamentosu bu çalışmalara mitokondrial hastalıkların tedavisi için dünyada ilk izin veren ülke oluyor.
Bu işlemler insan ve toplum sağlığı için yapılıyor tabii ki. Ama mitokondri hücre sitoplazmasında bulunan çok ilginç bir organel, hücre içinde enerji santrali ve deposu (ATP) olma özelliği var. Daha da ilginç olan içinde DNA da var.
İşte aklımıza gelen ilk soru: Her ne kadar metot mitokondri içindeki DNA’yı anneden gelen DNA ile değiştirerek uygulasa da yine de %1-2 aralığında verici anneden DNA’nın da geçtiği de çalışmaların sonucunda ortaya çıkmış[4].
Peki o zaman bu şekilde dünyaya gelmiş çocukların mitokondrial DNA (mtDNA) vericisi olan anneyi de bilmek gibi bir hakları olabilir mi? Bugün için bu sorunun cevabı henüz yok. İngiliz araştırmacılar bilmesi gerekmediğini düşünüyorlar, o şekilde uygulamayı serbest kılan kanunlar kabul ediliyor[5], [6]. Benim kafamda ise deli sorular var.
Çünkü, mtDNA bazı önemli laboratuvarlar ile araştırmaların, özellikle adli tıp ve popülasyon genetiği ile uğraşan araştırmacıların bilgi kaynağı. mtDNA anneden çocuğa geçiyor ve toplumların dişi bireylerinin filogenetik olarak takibini yapmak mümkün oluyor[7]. Ayrıca, antik DNA çalışmalarında[8] (ancient DNA) mtDNA çok önemli bir tanımlayıcı olarak kullanılıyor.
Bu tür tedaviler insan DNA’sında ister istemez değişiklikler yapar, bu kaçınılmaz. % 1-2 değişim çok değil diyebilirsiniz, kuşaktan kuşağa yok olabilir bu fark. Peki ya yok olmazsa?
Dr. Ayşe Ergüven
- https://www.bbc.com/news/magazine-28986843
- https://www.bbc.com/news/science-environment-65538866
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Mitokondriyal_hastal%C4%B1k
- https://www.scientificamerican.com/article/first-u-k-children-are-born-using-dna-from-three-parents/
- https://www.bbc.com/future/article/20230601-should-three-person-babies-have-the-right-to-know-their-donors
- https://academic.oup.com/jlb/article/3/3/726/2566730?login=false
- https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fgene.2022.729514/full
- https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_DNA