Göz Önüne Alınması Gereken Eski Virus…
Dr. Ayşe Ergüven
Geçenlerde tesadüfen gördüğüm bir haber beni kırk yıl önceye götürdü. Haberde Epstein-Barr [1] (EBV) virüsünün keşfedilen ilk kanser virüsü olduğundan bahsediliyordu.
Çok sıcak bir Ağustos sabahına kırk derece ateşle uyanmıştım. Dışarısı kırk derece, ben kırk derece, her tarafım ağrıyor, bilinen ne kadar lenf bezi varsa şişmiş, kıpırdayamıyorum. Ne olduğumu anlamadan dört ya da beş gün yattım. Ayağa kalktığımda korkunç bir yorgunluk, dalak şişmiş, nefes bile alamıyorum. Doktora gideyim bari dedim. Teşhis beni güldürdü. “Öpücük hastalığı” dedi doktor. Komik geldi adı hastalığın, hemen unutmayı yeğledim. İki ya da üç sene sonra kıymetli hematoloji uzmanlarımızdan hocam Prof. Dr. Muzaffer Aksoy’un yürüttüğü bir projede gönüllü çalışırken kan örneği vermem gerekti. Bir süre sonra hoca beni çağırdı, “sen enfeksiyoz mononukleoz (Infectious mononucleosis) geçirmişsin. Verdiğin kan örneği bu projede işe yaramaz ama benim çalışmalarımda önemli bir veri oluşturdu” dedi. Ve ekledi “buna öpücük hastalığı da denir” diye. Çocukluk işte, yine güldüm. “Gülme! Bu virüs, çok tehlikeli” dedi bana. Utanmıştım.
Bu yazıyla pek bilinmeyen ama tehlikeli olabilecek bu virüsten bahsetmek istedim. Çünkü virüsler pandemi ile birlikte hayatımızın tam ortasında, bunu da hatırlamanın tam sırası bence…
Virologlar Anthony Epstein ve Yvonne Barr tarafından 1964'te keşfedilmesinden bu yana geçen yıllarda, virüs yalnızca enfeksiyoz mononukleoz ile değil aynı zamanda baş ve boyun, kan ve mide kanserleriyle de ilişkilendirildi. Aynı zamanda çeşitli otoimmün bozukluklarla da bağlantılı olabileceği vurgulandı. Bu yıl yayınlanan iki ayrı çalışma, Epstein-Barr virüsünün, vücudun “koruyorum” diye sinir sistemine saldırdığı multipl sklerozun (MS) bir nedeni olduğunu ortaya koyuyor.
Harvard'da epidemiyolog ve 20 yıllık araştırmayı kullanan bu çalışmalardan birinin başyazarı olan Alberto Ascherio, "20 yıl önce virüsten ve MS'ten bahsettiğinizde insanlar buna hiç inanmıyordu”, diyor. EBV enfeksiyonunun multipl skleroz gelişme riskini büyük ölçüde artırdığını gösteren kan örnekleri ile yapmışlar çalışmayı, dolayısı ile virüs ve hastalık arasındaki bağlantıyı önemsemek gerekiyor galiba. Ancak EBV nasıl oluyor da zar zor fark edilen bir enfeksiyondan kronik, yaşamı değiştiren hastalığa kadar bu kadar geniş bir yelpazede sonuçlara neden oluyor? [2]
EBV, yeni bir virüs değil. Atalarımıza, onlar daha hominoid yani insanımsı varlıklar iken bulaşan bir virüs ailesine ait. Neredeyse tüm insanlığı etkiliyor ayrıca nadir durumlarda istenmeyen sonuçları oluyor. Her yerde bulunması da ayrıca tuhaf; keşfedilmesinden onlarca yıl ve muhtemelen ilk antik çağ enfeksiyonundan binlerce yıl sonra, hâlâ bu eski virüsün ne kadar tuhaf olabileceğini anlamaya çalışıyoruz. Ama, Epstein-Barr'ın yayılmasını engellemek için çok az şey yapıyoruz. “Virüsün verebileceği zararlar netleşsin, sonra bakarız” diyoruz herhalde. Bugün için bu virüse karşı aşımız bile yok, adına da “öpücük hastalığı virüsü” demişiz, yani yayılması çok kolay, tıpkı COVID gibi. Yeni virüslerle uğraşmak daha kolay galiba.