Gastroenterit
Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu
Hayatının bir döneminde hemen hemen her insan mide bulantısı, kusma ve karın kramplarının eşlik edebildiği ishal gibi gastroenterit semptomları yaşayacaktır. Mide-bağırsak sisteminin bir iltihabı olan gastroenterit, dikkat çekici derecede yaygındır.
Gastroenteritten sorumlu patojenler, bakteriler (örn., campylobacter, clostridium difficile, salmonella, shigella, vibrio, yersinia); virüsler (örneğin norovirüs, rotavirüs, astrovirüs, adenovirüs); ve parazitler (örn. giardia, entamoeba histolytica ve cryptosporidium) olmak üzere geniş bir yelpazede değerlendirilir. Bu patojenler kontamine yiyecek veya su yolu ile kontamine yüzeylerden veya kişiden kişiye yayılabilir. Bulaşıcı ishal, küçük bir enfeksiyondan ciddi, yaşamı tehdit eden bir hastalığa kadar değişen tablolara neden olabilir.
Gastroenterit vakaları genellikle kendi kendini sınırlar. Bağışıklık sistemi baskılanmış konakçılar, kritik hastalar ve tedaviye dirençli uzun süreli hastalığı olanlar gibi belirli popülasyonlar dışında herhangi bir laboratuvar testi önerilmez. Sekellere Guillain-Barré sendromu, reaktif artrit, irritabl bağırsak sendromu, malabsorbsiyon sendromu veya hemolitik üremik sendrom dahildir. Bu nedenle, seçilmiş vakalarda, uygun tedaviyi, lokal enfeksiyon kontrolünü ve epidemiyolojik önlemleri kolaylaştırmak için patojenin hızlı tanımlanması önemlidir.
Geleneksel olarak ishal patojenleri, bakteriler için kültürler, virüsler için monoplex (tek hedefli) PCR veya antijen testleri ve parazitler için mikroskopi ile tanımlanır. Ancak bu tür yöntemler zaman alıcıdır, yoğun emek gerektirir ve ne yazık ki, örtüşen semptomlar, yalnızca klinik tabloya dayanarak gastroenteritin olası nedeninin belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca yanlış tanı, gereksiz veya yanlış tedaviye, ek prosedürlere, hastalığın kötüleşmesine, sekellere ve ikincil bulaşmaya yol açabilir.
Geleneksel tanı yöntemleri (bakteri kültürü, mikroskopi ve antijen testi), akut ishal enfeksiyonu vakalarının çoğunun etiyolojisini ortaya çıkarmakta başarısız kalmaktadır. Varsa, en azından geleneksel yöntemlere ek olarak moleküler tanı yöntemlerinin kullanılması önerilebilir. İyi tasarlanmış birçok çalışma, moleküler testlerin artık ishalin rutin tanısı için diğer tüm yaklaşımları geride bıraktığını göstermektedir.
Moleküler tanı testleri, geleneksel tanı testleriyle karşılaştırıldığında tanı verimini artırarak hastalık etiyolojisinin daha kapsamlı değerlendirilmesini sağlayabilir. Ayrıca daha hızlıdırlar ve sonuçları günler yerine saatler içinde sağlarlar.
Multipleks moleküler testler, Cary Blair taşıma besiyerindeki doğrudan dışkı örneklerinden birden fazla bakteri, virüs ve protozoadan gelen nükleik asitlerin eşzamanlı kalitatif tespiti için kullanılan çok katlı bir nükleik asit testidir. Salmonella enterica, Shigella, Shiga toksin üreten E. coli, Campylobacter türleri (C. jejuni, C. coli ve C. upsaliensis), Yersinia enterocolitica, Plesiomonas shigelloides, Vibrio cholerae ve Vibrio parahaemolyticus, Adenovirus F40/41, Sapovirus, Norovirus GI/GII, Astrovirus, Rotavirus A, Cryptosporidium, Cyclospora cayetanensis, Giardia lamblia ve Entamoeba histolytica içerir.
|
Klinik senaryo
|
Multipleks patojen testinin potansiyel faydası
|
|
Sulu ishali olan komplikasyonsuz yatan hasta
|
Şu anda mevcut kanıtlar rutin kullanımı önermemektedir.
|
|
Hematolojik kök hücre nakli alıcıları
|
Viral patojenin pozitif tanımlanması, immün baskılamayı azaltabilir.
Negatif bir sonuç, alternatif bulaşıcı olmayan etiyolojilerin (graft-vers-host hastalığı) olasılığını düşündürür.
|
|
Katı organ nakli alıcıları
|
Negatif sonuçlar ileri teşhis tekniklerine (örn. kolonoskopi) ve alternatif bulaşıcı olmayan etiyolojilerin (örn. mikofenilat toksisitesi) değerlendirilmesine yönelik zaman çizelgesini hızlandırabilir.
|
|
İlerlemiş HIV hastalığı
|
Negatif sonuçlar ileri teşhis tekniklerine (örn. kolonoskopi) geçiş sürecini hızlandırabilir.
|
|
Salgın tepkisi
|
Alternatif bir tanının hızlı bir şekilde belirlenmesi, yeni/şiddetli bir patojen şüphesini azaltabilir.
|
Aşağıdakilerden en az BİRİ geçerli olduğunda bir multipleks yöntemle gastroenterit paneli çalışılması önerilir;
- Akut ishal (≤14 gün boyunca günde ≥3 yumuşak veya sulu dışkılama) ve aşağıdakilerden en az birinin olması;
- >1 hafta süre
- Şiddetli ishal (örn., aşırı sulu ishal, hipovolemi, dehidratasyon, 24 saatte ≥6 şekillenmemiş dışkı çıkarma, şiddetli karın ağrısı, hastaneye yatırılma ihtiyacı)
- İnflamatuar ishal (kanlı, küçük hacimli mukuslu dışkı, ateş)
- Yüksek risk durumu (örn. ≥70 yaş, kalp hastalığı, bağışıklık sistemi baskılanmış durum, inflamatuar bağırsak hastalığı, hamilelik)
- Kamu sağlığı sorunları (örn., yemek hazırlığı ile ilgilenen kişi, sağlıkçı veya hasta bakım çalışanı)
- Nakil öncesi değerlendirme
Elbette bu analizlerin de dezavantajları vardır. Bu analizler genetik materyali tespit ettiğinden, her zaman canlı bir organizmanın varlığını göstermez ve birden fazla patojenin tanımlanması da nadir değildir. Bu nedenle moleküler testlerin sonuçları yorumlanırken yüksek derecede klinik korelasyona dikkat etmek gereklidir. Bakteriyel bir patojen için pozitif olan sonuçlar kültür ile doğrulanmalıdır. Ve moleküler testler hem canlı hem de canlı olmayan organizmaları tespit edecekleri için tedavi testi olarak kullanılmamalıdır.
Testin kontrendikasyonları:
- Tedavi testi olarak kullanılmaz
- 72 saatten fazla hastaneye kaldırıldıktan sonra hala yatarak tedavi görürken
- Şiddetli hastalık belirtileri olanlar hariç, önceki 48 saat içinde laksatif kullanımı