24 Mart Dünya Tüberküloz Günü
Tüberküloz hastası bir kız çocuğu anlatıyor..
Uzm. Dr. Özlem Aksu
“Benim adım Ciara Goslett. Güney Afrika, Cape Town'da yaşıyorum. 11 yaşımdayken, o zamanlar 19 yaşında olan ikiz kardeşlerimden, çoklu ilaca dirençli (ÇİD-TB) tüberküloz hastalığına yakalandım ve her ikisi de tedavilerini tamamlayıp iyileşti. Ancak aynı evde yaşayan iki amcam tüberküloz tedavisine tam olarak uymadı ve her ikisinde de daha şiddetli, yaygın ilaca dirençli (YİD-TB) tüberküloz gelişti ve ikisi de 2016 yılında vefat etti.
"Gece terlemesi, öksürük, göğüs ağrısı ve nefes almada zorluk gibi belirtiler geliştiğinde annem beni yerel kliniğe götürdü ve burada tüberküloz testi için balgam örneği vermem istendi. İki hafta sonra pozitif test sonucumu aldım. ÇİD-TB hastası olduğumu söylediğinde şok oldum ve ağlamaya başladım. Verem'in ne olduğu hakkında hiçbir fikrim olmasa da annemin ifadesinden kötü bir şey olduğunu hissettim. Ertesi gün beni kliniğe götürdü ve orada ikinci basamak tüberküloz tedavisine başladım. Her gün 17 tablet aldım. İlk başlarda ilaçlarımın çoğunu evde alıyordum, midemi bulandırdığı için ilaçları aşama aşama bitirmeye çalışıyordum. Ayrıca her gün klinikte enjeksiyon yaptırdım. Daha sonra Cape Town'daki Brooklyn Chest Hastanesi'nin (BCH) çocuk koğuşuna alındım ve burada tecrit bölümüne yerleştirildim. Hastane korkunç bir deneyimdi ve ailemden ayrılma korkusuyla titriyor ve kusuyordum. Hastane personeli ilgili ve nazikti. Buradaki okula gidiyordum. Ancak çok zor bir dönemdi. İlaçların birçok yan etkisini yaşadım. Klofazimin tabletleri cilt tonumu çok daha koyu hale getirdi ve cildimin güneşte aşırı derecede kızarmasına neden oldu. Moksifloksasin tabletinin tadı çok kötüydü. Amikasin ile enjeksiyon bölgesinde bir miktar tahriş ve hassasiyet hissettim, ardından bacağımdan aşağı doğru uzanan tuhaf bir his oluştu. Hala herhangi bir ilaç almayla ilgili zorluk çekiyorum. Zorbalığa maruz kaldım. Devlet okulunda akranlarım klofazimin yan etkileri nedeniyle bana “domates” derdi. Aile üyelerimden ayrı olmak da zordu. İnsanlar tüberkülozdan korkuyordu. Arkadaşlarımı da kaybettim. Bu korkum tedaviyi tamamladıktan sonra da devam etti. Bugün, ÇİD-TB tedavisinden sekiz yıl sonra bile, bazı insanlar benimle rahat bir şekilde iletişime geçmeden önce bana tüberkülozdan arınmış olup olmadığımı soruyor. Araştırmalarla çocukların alması gereken tablet sayısını ve bunların yan etkilerini azaltmaya çalışılmalı. Hem ilaca duyarlı hem de ÇİD-TB için tedavi süresi mümkün olan en kısa süreye indirilmelidir. Moksifloksasin gibi ilaçlar için daha iyi tatlar keşfedilmeli ve ciddi yan etkileri olan enjeksiyonlar artık kullanılmamalıdır. Dünya liderlerini hemen harekete geçmeye ve en yeni TB kılavuzlarının kendi ülkelerinde mümkün olan en hızlı şekilde uygulanması için yatırım yapmaya çağırıyorum. Her yıl 1 milyondan fazla çocuk ve genç ergen tüberküloza yakalanıyor. Benim yaşadığım acı tecrübeyi onların da yaşamasını istemiyorum. Değişim zamanı. Birlikte tüberküloza son verebiliriz!”
Caira’nın hikayesi, insanların tüberküloz hastalığını tanıması ve yapılması gerekenleri görebilmesi için çok şey anlatıyor. Tüberküloz (TB), Mycobacterium tuberculosis adı verilen bir bakteri türünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. TB tipik olarak akciğerleri etkilese de, herhangi bir organda da hastalığa neden olabilir. Akciğer tüberkülozu olan bir kişinin öksürerek bakterileri havaya salması durumunda kişiden kişiye bulaşır. Tüberküloz, COVID-19 salgınına kadar, tek bir bulaşıcı ajandan kaynaklanan küresel ölümlerin en sık nedeniydi. Dünya nüfusunun yaklaşık %25'i M. tuberculosis ile enfektedir, ancak insanların yalnızca küçük bir kısmı (≈%10) yaşamları boyunca TB hastalığına yakalanacaktır.
Bu küçük kız çocuğu gibi 1,25 milyon çocuk ve genç ergen (0-14 yaş arası) 2022 yılında TB hastalığına yakalandı ve bu sebeple 214.000 çocuk ölümü gerçekleşti. Ölümlerin yüzde 96'sı tüberküloz tedavisine erişemeyen çocuklarda meydana geldi. 2015 yılında, Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ)’ne üye devletler, TB'ye Son Verme Stratejisini kabul ettiler. TB'yi Bitirme Stratejisi'nin 2030 hedefleri, 2015'teki seviyelere kıyasla TB'den kaynaklanan ölümlerin sayısında %90'lık bir azalma ve TB insidansında %80'lik bir azalmadır.
Bu strateji ile 2019 yılına kadar ilerleme kaydedildi, ancak COVID-19 salgını ile önceki kazanımları tersine çeviren büyük bir gerileme oldu. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre tüberküloz tanısı alan hasta sayısının 2020 ile 2022 yılları arasında %3,9 oranında arttı. Kaydedilen iyileşmenin bu şekilde tersine dönmesi, COVID-19 salgını sırasında temel TB hizmetlerinde meydana gelen kesintiler nedeniyle teşhis ve tedavideki aksamalardan kaynaklanmaktadır.
Tüberküloz bir halk sağlığı sorunudur
Türkiye kayıtlarına göre 2019 yılında toplam 11.401, 2021 yılında 9.156 TB hastası eklenmiştir. Hasta takibinin güçlendirildiği ve olgu bazlı veri toplamanın başladığı 2005 yılından itibaren olgu sayısı azalmakla birlikte, düzensiz göç nedeniyle özellikle Orta Doğu ve Güneydoğu Asya gibi tüberküloz insidansı ve ilaç dirençi yüksek bölgelerden ülkemize gelen nüfus önemli bir bulaş kaynağı oluşturmaktadır. Verem savaşı dispanserlerinde 2019 yılında kayıt altına alınan yabancı ülke doğumlu hastaların oranı %12,8’dir. Düzen Laboratuvarı Tüberküloz Biriminin verileri de göçmen nüfusun ülkemizdeki dirençli tüberküloz vaka sayısını arttırdığını göstermektedir.
Tüberküloz hastalığına yönelik Verem Aşısı (BCG), tüberkülozun yaygın olduğu ülkelerde çocukluk çağı tüberküloz menenjitini ve yaygın tüberküloz hastalığını önlemek için bebeklere ve küçük çocuklara uygulanmaktadır. Ülkemizde de rutin aşı takviminde bulunmaktadır. Ancak aşı hastalığın yayılımını önlemede tek başına yeterli değildir. Hastalığın kontrol altına alınabilmesi, kişiden kişiye bulaşı önlemek için tedbirlerin alınması, hastaların erken tanısı ve takibinin yapılması ile mümkün olabilecektir.
Pek çok ülkede Tüberküloz bir halk sağlığı sorunu olmaya devam ediyor. Gelecek nesillerin sağlığı bugünden alacağımız tedbirlerle güvenceye alınabilir. Ciara’nın da söylediği gibi acı tecrübeler tekrar yaşanmasın. Birlikte tüberküloza son verebiliriz!