2023 Sene Sonu Değerlendirme
2023’ün Geride Bıraktıkları
Yeni yılda ülkem ve tüm insanlık için hangi verilere dayanarak barış, huzur, refah dileyebilirim hevesi ve heyecanıyla elektronik platformda ulaşabileceğim bilgilere bakarak yazmayı istedim. Çoğu olumsuz!
Peki 2023’de olumlu hiç bir şey olmadı mı? Olumluların içinde 2024 ve 2025’te devam edecek uygulamalar yok mu? Tabii ki var: yapay zekâ (AI/Artificial Intelligence) ve makinenin öğrenmesi (Machine Learning) kavramlarının her türlü bilgi ve iş üretimi hattında etkin kullanımı yanında, günlük hayatımıza nesnelerin interneti ve bilgi kaynağı olarak girdi. Yapay zeka, öğrenimin sadece bilgi edinmekten çıkıp, eğitimde bilgiye değer katmanın ve eleştiri kültürünün yerleşmesini eğitimin hedefi olmasını sağladı. Bu uygulamalar önümüzdeki yıllarda logaritmik olarak artacak, değişimi takip için iş birliği, kurumsal yapı gerekecek. Diğer bir sevindirici veri yenilenebilir enerji üretimi konusunda! Uluslararası Enerji Ajansı’nın yenilenebilir enerjilerin elektrik üretimi hakkındaki yıllık raporu, 2023 yılında yenilenebilir enerjilerde beklenen artışın yaklaşık 440 gigawatt çıktığı diğer bir ifadeyle 2022'deki üretimden yaklaşık 107 gigawatt daha yüksek olacağını gösteriyor. Yenilenebilir enerjilere yapılan yatırımların önümüzdeki yıl da devam etmesi, 2024-25 yıllarında yenilenebilir enerjiden üretilebilecek küresel elektrik kapasitesinin yaklaşık 4500 gigawatt'a ulaşması bekleniyor. Çevre kirliliği yönünden: Dubai’de yapılan ve petrol üreten 100 şirketin katıldığı cop 28 toplantısında, metan üretimini kısıtlama sözünün kayda geçmiş olmasıdır. Bu yılı 6 şubat depreminin hasarlarını tamir ederek ve zararlarından dersler çıkartarak, tekrarlanmamasını umarak ve mağduriyeti devam eden deprem zedelerin bu kışı korunaklı şartlarda geçirmelerini dileyerek tamamlıyoruz.
Yeni yıl ise bizi, ulusal ve global ekonomik darboğazın oluşturduğu toplumsal, bireysel refah kaybıyla karşılıyor. Ulusal ve global ekonomik sıkıntılar; üretmeden, kısa yoldan her şeye sahip olma arzusu, yolsuzlukları tetiklerken, toplumsal ahlâk kurallarının da iflasına yol açıyor. Aşağıda bahsedeceğimiz din, kültür, ırk kökenli kutuplaşmalar, ekonomik gerginlikler gibi çeşitli nedenlerden ortaya çıkan uluslararası huzursuzluk kaynakları ve onların sebep olduğu sıcak ve soğuk çatışmaların yanında bir de iklim sorunları (https://ebulten.duzen.com.tr/one-cikanlar/iklim-degisikligi-2023-te-nelere-sebep-oldu) yeni yılda, belki daha da şiddetlenerek, bize eşlik etmeye devam edecek. Kaldı ki; küresel ısınma nedeniyle El nino (sıcak) ve La nina (soğuk) gibi hava dalgalarının ortaya çıkma sıklığı ve şiddetleri de artmaktadır. 2023’te yaşadığımız olumsuz hava şartları ve 2024’te olması beklenen La nina soğuğu nedeniyle karşılaştığımız kuraklık, orman yangınları, nehir debilerinin azalması göllerin kurulması, ani güçlü yağışlar sonucu seller ve toprak kaymaları gibi olumsuzluklarla karşılaşmamız da beklenmektedir. Doğu Akdeniz ve Orta Doğu bölgesinde sıcak ve nemin artması vektör (taşıyıcı konak) kaynaklı hastalıklar, başta sıtma ve Kırım Kongo Kanamalı Ateşi hastalıklarının da yaygınlaşacağı beklentisini ortaya koymaktadır. Hâlihazırda Batı Nil Ateşi hastalığı ve Leishmaniasis (tropikal hastalık) Güney Avrupa’da gelişmekte.
Dünyanın huzurunu kaçıran jeopolitik veya din ayrıcalığı kökenli kutuplaşma ve güvenlik kaygıları sıcak çatışmalara, sıcak çatışmalar askerden çok sivil ölümlerine, beslenme ve sağlık sorunlarına, sefalete ve göçe sebep olmaktadır. BM Genel Sekreteri Guterres’in; derhal insani ateşkes sağlanması yönünde 08 Aralık 2023 tarihinde oylamaya sunduğu, İsrail ile Gazze’deki Filistinli grup Hamas arasındaki savaşta, 5 kalıcı, 10 kalıcı olmayan toplam 15 üyelik, BM Güvenlik Konseyi bile kendi içerisinde çatışma halinde. ABD’nin reddettiği, Birleşik Krallığın ise çekimser kaldığı oylama sonrası uluslararası güvenliğin sürdürülmesi tehdit altında. Bu karar BM’nin çatışmaları durdurma konusundaki gücüne güvensizlik oluşturmuş, inandırıcılığını ortadan kaldırmışken, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu, 13 Aralık’ta Gazze'de acilen insani ateşkes talebinde bulunulan karar tasarısını 10 "hayır" oyuna karşı 153 oyla kabul etti. BM ‘in tanımı ve dünyada sulh kavramı sorgulanmaktayken gelen bir umut ışığı! Batı Avrupa ülkelerinin Ukrayna’ya ekonomik desteği keseceği doğru ise Ukrayna’nın neden savaşa teşvik edildiği sorusu ise cevap ister!
Baskı rejimleri ve sosyo-ekonomik nedenlerle Afganistan ve Suriye’den ülkemize, Kuzey Afrika’dan Avrupa’ya, Güney Amerika’dan ABD’ye kitlesel göçlere, göç alan ülkede nüfus değişimine dolayısıyla sosyal huzursuzluğa sebep olmaktadır. Göç edenler içinse; tersi durum söz konusu olup, göç ettikleri topluma adaptasyon sorunu olarak kendini göstermektedir. Buldukları çözüm ise; göç ettikleri yerlerde sosyal ve ekonomik olarak daha rahat edecekleri, kendi yaşam alanlarını oluşturmalarıdır. Oysa yüksek orandaki kitlesel göçler, göç edenlerin topluma adaptasyonları sağlanmazsa, zaman ilerledikçe huzursuzluk, hatta çatışma kaçınılmazdır. Nitekim Avrupa’daki son seçimlerin sonuçları da benzer çatışmaların habercisi gibi. Seçimler demokratik kavramlarda olsa da, ülkelerin demokrasi platformundaki durumu ne kadar zayıfsa, seçimlerle aşırı sağ görüşleri başa getirdikleri The Economist dergisinde de yer alıyor (https://www.economist.com/interactive/the-world-ahead/2023/11/13/2024-is-the-biggest-election-year-in-history )ve bu eğilimin 2024’de devam edeceği öngörülüyor.
Dünyada yaşanan bütün bu huzursuzluklar ve iklim şartlarının zorluğu, toplumların sosyal ve ekonomik durumunu etkiler. Bu etkiler doğrudan fertlerin sağlık, refah ve huzuru ile ilişkilidir, birbirini tamamlayan kavramlardır. Ferde yönelik etkilere yaşadığı toplumdaki eğitim ve adalet kavramlarını da ilave etmek durumundayız. PİSA 2022 sonuçlarına göre; OECD ülkelerinin matematik okuryazarlığı, fen okuryazarlığı ve okuma becerileri alanlarındaki performans değişimi kapsamında, PISA’nın en az beş döngüsüne katılan 54 ülke içerisinde okuma becerileri alanında istikrarlı bir şekilde performansında artış olan ülkeler İsrail ve Makao’dur (Çin). Singapur başta olmak üzere toplam 9 ülkenin okuma becerileri performansında genel olarak bir artış olmasına rağmen bu ülkelerin performansında son yıllarda daha düşük düzeyde bir artış olduğu görülmektedir. Türkiye’nin de dâhil olduğu 30 ülkenin okuma becerileri performansında anlamlı bir değişiklik bulunmamaktadır . Eğitim ve adaletin zedelendiği toplumlarda bilimden uzaklaşılır, adlî vakalar, huzursuzluk artar, üretim düşer, olumsuz iklim şartlarının oluşturduğu olumsuzluklar ile de etkiler perçinlenir. Bu da fertlerin ilerisi için umutlarını beklentilerini törpüler, yaşam enerjisi düşer.
Sağlık alanında ise; Eylül ayından bu yana, Çin’in kuzeyinde bakteriyel bir solunum yolu enfeksiyonu olan "mikoplazma zatürresi" vakalarının özellikle çocuklar arasında yayılması endişe yaratıyor. Baltık ülkeleri, Danimarka ve Hollanda’da çocuklarda görülmeye başlayan solunum yolu enfeksiyonu ile olası ilişkisi de ayrıca irdelenmesi gereken bir konu! Pandemi geçti denilmesine rağmen uzun süren Covid etkisinin neden olduğu beyin sisi yeni yılda etkisini sıkça yaşayacağımız bir başka konu. Bültenimiz içerisinde ilgili yazılarımızı okuyabilirsiniz.
Ülkemiz için ekonomik sıkıntıların 2024’te de devam etmesi beklense de bu dönemin doğal felaketler olmadan huzur içinde geçmesini diliyorum. Bunun için; üretici olmak, üretim için bilimden yararlanmanın en doğru yol olduğunun bilmek ve bilgiyi, değer katmakta kullanmamızı diliyorum.
Notlar:
- Jeopolitik, ekonomik veya dinler ayrılığı gibi konular bahane edilerek süren çatışmaları https://www.cfr.org/global-conflict-tracker bağlantısı ile takip edebilirsiniz.
- Sıcak savaş alanları: Ukrayna- Rusya, İsrail- Filistin, Etiyopya, Sudan, Boko Haram…
- Baskı rejimleri: Afganistan, Suriye
- Ekonomik ve sosyal sıkıntılar: Suriye-Afganistan üzerinden Türkiye’ye ye hatta AB’ye göçler, Kuzey Afrika’dan Avrupa ve Güney Amerika’dan Meksika üzerinden ABD’ye göçler.
- Soğuk Savaşlar: ABD- Çin arasındaki global ekonomik gerginlik.
Çin-Tayvan ( dünyada en önde gelen yarı iletken chip üreticisi) çekişmesi Japonya’yı hatta Güney Pasifiği de rahatsız etmekte.
- PİSA sonuçları- OECD ülkeleri için de Türkiye’de nin matematik, fen ve Türkçe alanlarındaki sıralaması yanında eğitim imkanları ile ilgili de bilgilere ulaşabilirsiniz.
https://pisa.meb.gov.tr/www/pisa-2022-turkiye-raporu-yayimlandi/icerik/11
Dr. Yahya R. Laleli
Bu yazı 13 Aralık 2023 tarihinde kaleme alınmıştır.