Yangın Acımasızdır

Yaz ayları, sıcak, deniz, güneş ve tatil hayalleri, insanların mutlu oldukları, kendilerini daha rahat hissettikleri günler olmalı iken çeşitli yerlerden gelen büyük orman yangını haberleri birdenbire gündemi değiştirebiliyor. Orman yangınları doğal olarak başlayabildiği gibi ufak bir dikkatsizlik de acıklı sonuçlar doğurabiliyor.

Yaşlı ormanların yanarak yenilenmeleri doğal bir süreç kabul ediliyor ancak insan eli ile başlayan yangınlarda neyin yandığı, nasıl yandığı çoğu zaman bilinmediği için çıkan dumanın içeriği de bilinemiyor. Yangın bölgesindeki bitki ve hayvanlar da zarar görüyor, hatta bazıları yok oluyor. Bu sene haziran ayında Kanada’nın doğusunda başlayan orman yangınları, doğudan batıya devam ederek Amerika kıtasının kuzeyinde ciddi sorunlara yol açtı[1]. En son gelen bilgilere göre Alberta’nın ormanlık bölgelerine halen girilemiyor dumandan. Rodos adasında başlayan orman yangını da adada bulunanların acil olarak tahliye edilmesine neden oldu[2]. Denizin ortasında bir küçük adadasınız ve kaçacak yeriniz yok, dört taraf deniz. Denizden gelecek yardıma muhtaçsınız. Bir ya da iki sene önce yine Yunan adalarından birinde çıkan yangında insanlar denizin ortasında kalmışlardı! Rodos yangınından hemen sonra, ben bu satırları yazarken dünyamızdaki hava akımlarının değişmekte olduğunu bizlerin gözünün önüne koyan bir başka yangın daha çıktı Hawaii’de Maui adasında[3]. Bu yangın, Dora kasırgasından da destek alınca bugün itibarı ile yaklaşık 60 kişinin ölümüne ve tüm adanın boşaltılmasına kadar giden bir felakete yol açtı. Bu yazı daha yayına girmeden Çanakkale büyük bir yangın felâketi yaşıyor. Çok büyük zarar verdi yirmi dört saatte, başlama nedeni ise dikkatsizlik…

Ülkemiz kuvvetli hava akımları bakımından korunaklı bir yarımada olduğu için çok şanslıyız aslında. Bizler El Niño ve La Niña’yı[4], yani Pasifik okyanusundaki deniz suyu sıcaklıklarına bağlı olan hava akımı değişikliklerini daha yeni tanıyoruz. Yeryüzü örtümüzü, başta ormanlarımızı sağlıklı olarak korumayı benimsememiz lazım artık sanırım, çok geç olmadan.

Soluk alabilmek yaşamak demektir

Dünya yüzünde yaşayan canlıların pek çoğu hayatta kalmak için havaya ihtiyaç duyuyor. Sağlıklı hava kalitesi değeri (Air Quality Health Index AQHI), bizlerin hangi şartlarda solunum yollarından başlayarak, soluduğumuz hava nedeni ile hasta olmayacağımızı belirleyen bir değer. Bu sene Kanada’da bu değer 10+ olmuş, ya da partikül madde olarak 2.5 (PM_2.5). AQHI değerinin alt-üst sınırlarının 1 ila 10 arasında olduğunu düşündüğümüzde, haziran ayında bu bölgede hava okyanusunun nasıl kirlendiğini anlayabiliriz. Dünyada yaşayan bizler bir hava okyanusunun dibindeyiz aslında aynı dip balıkları gibi. Üstümüzdeki ortamda meydana gelen en ufak bir değişiklik hayatımıza mal olabiliyor.

Peki neden?

İnsan gibi omurgalı canlıların solumaya ihtiyacı var. Bünyemizin çalışması için dışardan alacağımız hava karışımı çok önemli [5]. Soluğumuzdaki istenmeyen gaz veya partikül tozlar akciğerlerden başlayarak her türlü doku ve organı çalışamaz hale getirebiliyor. Astım başta olmak üzere pek çok hastalığa yol açıyor, bu hastalıklar özellikle bağışıklığı yeni gelişen çocuklar ile bağışıklığı zayıflamış olan yaşlı ve hasta bireyleri çok etkiliyor, sakat kalmalarına, ölmelerine neden oluyor. Hava içindeki partiküller ne kadar küçük olursa o kadar fazla dokuya zarar verebiliyor, çünkü kan ile taşınabiliyor değişik organlara…[6]

İnsan bozar böcekler onarır mı?

Doğanın içinde kendini güçlü sanan bireyleriz ama hayatımız pamuk ipliğine bağlı aslında. İnsanoğlu olarak bizler orman yangınından zararlı çıkarken, Melanophila acuminata[7] gibi canlılar buradan sağ çıkıyor ve hatta gövdelerinde sakladıkları, özellikle çam türü ağaçların tohumlarını, bulundukları ortama bırakarak yeni orman oluşumuna yardım edebiliyor.

İnsanın yaşayamadığı ekosistemlerde yaşayacak canlı türleri vardır her zaman. Onlar bize ihtiyaç duymazlar, hayatlarına devam ederler. Önemli olan insan olarak bizlere sunulanı, hayatta kalabileceğimiz şekilde, korumaktır.

Dr. Ayşe Ergüven

[1] https://www.canada.ca/en/environment-climate-change/services/air-quality-health-index/wildfire-smoke.html

[2] https://www.bbc.com/turkce/articles/cz4y1lr91v7o

[3] https://edition.cnn.com/us/live-news/maui-wildfires-08-09-23/index.html

[4] https://en.wikipedia.org/wiki/El_Niño

[5] https://edition.cnn.com/2023/06/13/health/wildfire-smoke-asthma-health-wellness/index.html

[6] https://www.clickondetroit.com/news/local/2023/06/28/what-makes-the-canadian-wildfire-smoke-so-harmful/

[7] https://en.wikipedia.org/wiki/Melanophila_acuminata