Nedir Bu X Hastalığı ?

Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), özellikle aşılar, testler ve tedavilerde küresel yatırım, araştırma ve geliştirmeyi (Ar-Ge) yönlendirmek amacıyla öncelikli patojenleri (salgınlara veya pandemilere neden olabilecek ajanlar) listeler ve bunu her sene günceller.  DSÖ’nün mutlaka üzerinde durulması ve dikkat edilmesini önerdiği öncelikli patojenler listesi 2017’den beri yayınlanıyor.

Şu anda mevcut listede Kovid-19, Kırım-Kong kanamalı ateşi, Ebola virüsü hastalığı, Marburg virüsü hastalığı, Lassa ateşi, Orta Doğu solunum sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) Nipah ve henipaviral hastalıklar, Rift Vadisi ateşi, Zika ve X hastalığı yer alıyor

DSÖ, Ocak ayında İsviçre'nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu'nun toplantısında liderleri gelecekteki salgın riskleri konusunda uyarırken 25'ten fazla virüs ailesi ve bakterinin yanı sıra "X Hastalığı" değerlendirilmesini önerince bir anda herkes ‘’X hastalığını’’ konuşmaya başladı. 

Ama paniğe gerek yok!

‘’X Hastalığı’’ 2017 yılında ortaya atılan bir isim, DSÖ, bir salgına veya pandemiye neden olabilecek, şu anda ‘’bilinmeyen’’ bazı bulaşıcı durumları ifade etmek için bu ismi kullanıyor. Yani X Hastalığı diye bir hastalık yok. X Hastalığı, yeni keşfedilen bir patojeni veya yeni kazanılmış pandemik potansiyeli olan bilinen herhangi bir patojeni ifade etmek için kullanılabilir. Örneğin Kovid-19 ismi konana kadar X Hastalığıydı. Ve gelecekte bir yenileri olabilir.

Peki, bir sonraki X hastalığı ne olabilir?

Bilmiyoruz)))

Tam da yüzden buna Hastalık X deniyor. Büyük bir virüs grubu olan koronavirüsler, daha Kovid-19 salgını öncesinde bile yeni bir pandemi yaratma potansiyelleri olan virüsler olarak görülüyordu. Çünkü Kovid-19 nedeni olan SARS-CoV2 bu gruptan ilk tehlikeli patojen değildi. 2002 yılında Çin'de farklı bir koronavirüs yayılmaya başladı. Sıkı enfeksiyon kontrol önlemleriyle durdurulmadan önce, SARS adı verilen ve enfekte ettiği kişilerin yaklaşık 10'da 1'ini öldüren bir tür zatürreye neden oldu. Daha sonra da MERS adı verilen daha da ölümcül bir başka koronavirüs ortaya çıktı ve enfekte olanların 3'te 1'ini öldüren bir zatürreye neden oldu. Ancak son araştırmalar, SARS ve MERS'in yeni bir salgını tetiklemede etkin olamayacağını öne sürüyor çünkü artık dünyadaki hemen hemen herkesin Kovid-19'a neden olan virüse karşı antikorları var ve bunlar, koronavirüs ailesindeki diğer patojenlerin çoğuna karşı kısmi koruma sağlıyacak diye düşünülüyor.

Elbette iyi bildiğimiz veya çok da iyi tanımadığımız farklı patojenler küresel bir tehdit oluşturabilir. Grip türleri geçmişte birçok kez küresel salgınlara neden olmuştur. Örneğin kuş gribinin bir türü zaman zaman kuşlardan memelilere yayılarak kitlesel ölümlere neden oluyor. Geçen Ekim ayında Arjantin'de 17.000 yavru fil fokunun ölümüne sebep oldu. Ayrıca şiddetli kanamaya neden olan Ebola ve hamilelik sırasında enfeksiyon meydana gelirse bebeklerde ciddi sorunlara neden olan sivrisinek kaynaklı Zika gibi başka rakipleri de de var.

Aslında DSÖ, ülkelerin yeni hastalıklar için daha iyi ‘’erken uyarı’’ sistemlerine ihtiyacı olduğunu ve sağlık hizmetlerinin beklenmedik talep artışlarına karşı hazırlıklı hale gelmesi gerektiğini söylemeye çalışıyor.

Herhangi bir hastalık nedeniyle talep hastanelerin kapasitesini aştığında durumu yönetemeyip bir çok insanı kaybedebiliriz. Bunu Kovid-19 salgının ilk günlerinde ağır bir şekilde yaşadık. Yeterli alan yoktu, yeterli cihaz yoktu, yeterli oksijen yoktu. X hastalığı da ortaya çıktığında aynı şeyin yaşanmasını önlemek için, sağlık hizmetlerinin kapasitelerini genişletebilmesi gerekir. Neyse ki X Hastalığının tam olarak ne olacağını bilmeden bu hazırlıklara başlandı. Hastalık ne olursa olsun doğru yapılanma ve arge çalışmaları ile hazır olabiliriz.