Çöpümüze Sahip Çıkıyor Muyuz?
Çöpüne Sahip Çık Vakfı – Gülperi Ceylan Röportaj
Hızla artan nüfus, kaynakların son sürat tüketimi, kontrolsüz şehirleşme ve endüstrileşme iklim krizini hayatlarımızın en orta yerine yerleştirdi. İklim krizini körükleyen konulardan bir tanesi de atıklar ve atık yönetimi. Yani her gün evlerimizden de çıkan belki de milyonlarca metreküp olan çöpleri artık tüm dünya ayrıştırıyor, yönetiyor ve geri dönüşüm sağlıyor. Yani sözlük anlamı olarak “yararsız, pis ve zararlı olduğu için atılan ufak tefek şeyler” olarak tanımlanan “çöp” dünyamız için artık ufak tefek bir sorun değil...
Öncelikle çöp yönetimi “bireysel” bir eylem. Ve bu eylemin başında plastik kullanmayı, zararlı atıkları “reddetmek” var. Unutmayın, çöplerinizin içinden geri dönüşebilir olanları ayırdığınızda çöpünüzün ¾ oranında azaldığını göreceksiniz.
2015 yılında, sürdürülebilir tüketim ve atık yönetimi konusunda farkındalık yaratmayı misyon edinerek Murat Vargı tarafından Türkiye’nin bu alandaki ilk sivil toplum kuruluşu olarak kurulan Çöpüne Sahip Çık Vakfı kurulduğu günden bu yana Türkiye’nin Sıfır Atık vizyonuna katkı sağlamaya devam ediyor.
Temiz bir çevre için çöpün azaltılması, doğru yere atılması ve değerlendirilmesi konusunda sürdürülebilir bir dünya yaratmayı vizyon edinen Çöpüne Sahip Çık Vakfı, toplumda çevre bilinci ve davranış dönüşümü oluşturmak üzere kampanyalar ve teşvik edici projeler geliştiriyor, bu konuda iyi uygulamaları yaygınlaştırıyor, çevre ve atık yönetimi politikalarına katkı sağlamayı hedefliyor.
Çöpüne Sahip Çık Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Gülperi Ceylan ile Çöp ve Atık Yönetimi konusunu konuştuk.
Çöpüne Sahip Çık Vakfı Ne Yapıyor? çöpün azaltılması, doğru yere atılması ve yeniden değerlendirilmesi yönünde toplumda davranış dönüşümü yaratmak üzere projeler geliştiriyor, eğitimler, farkındalık, iletişim ve lobi çalışmaları yapıyor.[IG1]
Ne çöp ne değil?
Çöp işlevini yitirmiş nesnelere verilen isimdir. Biz çöp ve atık kavramlarını birbirinden ayırıyoruz ve her atık çöp değildir diyoruz. Böylece geri dönüşebilir atıkları çöp olarak sınıflandırmıyor, sadece çöpümüzü çöpe atıyoruz. [IG2]
Çöp Yönetimi Nedir?
Çöp yönetimi öncelikle çöp ile geri dönüşebilir atıkların birbirinden ayrıştırılarak en doğru şekilde değerlendirilmesidir. Ayrıştırılabilir ürünlerin neler olduğunu bilmek, atıkları uygun biçimde ayrıştırmak, çöpe giden değeri mümkün olduğunda geri kazanmak demek. Tabi aynı zamanda çöpümüzü sokağa, ormana, denize, doğaya değil çöpe atmak demek. Çöp, doğaya ve çevreye toprak kirliliği, su kirliliği, hava kirliliği ve ekosistem bozulması gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkan önemli olumsuz etkiler yapıyor.
Atıkların içerdikleri kimyasal maddeler toprağı ve su kaynaklarını kirletebiliyor, tarım alanlarını etkiliyor ve ekosistemlere zarar verebiliyor. Ayrıca, çöplerin yakılması veya depolanması sırasında ortaya çıkan gazlar hava kirliliğine neden olabiliyor, bu da solunum problemleri gibi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Ekosistemin bozulması ise doğal habitatların tahrip olmasına ve birçok bitki ve hayvan türünün hayatta kalma şansının azalmasına neden olabilyor. Bu olumsuz etkileri en aza indirmek için çöpün azaltılması ve geri dönüşüm uygulamaları çok önemli.
Türkiye’de kişi başı günde ortalama 1 kg çöp üretiyoruz
Etkin ayrıştırma ve geri dönüşüm ile bu rakamı yarıdan daha fazla bir oranda düşürmek mümkün. Ve çöp kirliliğini çoğunlukla nüfusun yoğun olduğu büyük şehirlerde görüyoruz! Belediyeler her ne kadar etkin atık toplama ve temizleme yapsalar da, bireyler kendi çöplerinin sorumluluğunu almadığı sürece kirlilik artmaya devam edecek. Dünya genelinde çöp sorunu, hızla artan nüfus, tüketim alışkanlıklarındaki değişiklikler ve atık yönetimi sistemlerindeki zayıflıklar gibi birçok faktörün birleşmesiyle karmaşık bir hal almış durumda.
En endişe verici noktalardan bir tanesi, artan atık miktarının doğal kaynakları ve ekosistemleri tehdit etmesi! İnsanlar tarafından üretilen plastik atıkların özellikle çevre üzerindeki uzun vadeli etkileri endişe verici. Plastiklerin yavaş çözünmesi ve parçalanması, okyanuslarda büyük plastik çöp yığınlarına yol açarak deniz yaşamını ciddi şekilde etkiliyor.
Türkiye dünyaya kıyasla bu konuda ne durumda?
Türkiye, çöp sorunuyla mücadelede çeşitli zorluklarla karşı karşıya olan bir ülke. Nüfus artışı, hızlı kentleşme ve tüketim alışkanlıklarındaki değişimler atık miktarını artırıyor. Atık yönetiminde kaynak ayrıştırmada yetersizlik, çöp sorununu daha karmaşık hale getiriyor. Ancak Türkiye'de son yıllarda atık yönetimi konusunda farkındalık arttı ve geri dönüşüm altyapısı geliştirilmeye çalışılıyor. Belediyeler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör, atık yönetimi konusunda çeşitli projeler ve kampanyalar yürüterek bu alanda iyileştirmeler sağlamaya çalışıyor.
Türkiye'de atıkların geri dönüşümü ve yeniden kullanımı konusunda, artan çevre bilinci ve gelişen geri dönüşüm altyapısı gibi fırsatlar var. Ancak, genelde geri dönüşüm alışkanlıklarının yetersiz olması, kaynakta ayrıştırmanın yapılmaması gibi zorluklar da mevcut. Depozito sisteminin daha etkin çalışabilmesi yönünde çalışmalarımız devam ediyor.
En tehlikeli çöp hangisi?
Endüstriyel çöpleri ayrı tutarak cevap verecek olursak, cevap “PLASTİK”. Plastik maalesef doğada en çözünmeyen malzeme ve mikroplastikler artık anne sütünde bile görülmeye başladı. Dünya nüfusunda her birey aylık ortalama bir kredi kartı miktarında plastik tüketiyor. Kullandığımız her plastik ürün ile tüm canlıları ve doğayı zehirlemeye devam ediyoruz desek yanlış olmaz.
Hızla artan tüketim ve çöp üretimi, bunun yanında doğru uygulanmayan atık yönetimi, iklim krizine katkıda bulunan önemli faktörler. Attığımız her çöp, iklim krizini şiddetlendiriyor, çöp yakma işlemleri atmosfere zararlı gazlar salarak hava kirliliğine ve sera gazlarının artmasına neden olabiliyor.
Bertaraf dediğimiz çöp yakma işlemleri atmosfere zararlı gazlar salarak hava kirliliğine ve sera gazlarının artmasına neden oluyor. Plastik ve benzeri malzemelerin üretimi ve imhası, fosil yakıt tüketimini artırarak karbon ayak izini büyütebilir ve doğal kaynakların aşırı kullanımına yol açabilir. Denizlere ve su kaynaklarına atılan çöpler, su kirliliği ve deniz yaşamının zarar görmesine sebep olarak ekosistemleri etkileyebilir. Bu nedenle, çöp yönetiminin yetersiz olduğu durumlarda, çöplerin iklim krizine katkısı önemli bir çevresel sorun teşkil ediyor.
Bu soruna karşı alınacak tedbirlerin başında doğada çözünmeyen ürünlerin üretiminin en aza indirilerek biyoçözünür malzemelere geçiş ve tabi ki bilinçli tüketim, atık azaltımı, geri dönüşüm, doğru atık yönetimi ve sürdürülebilir üretim uygulamaları bulunuyor.
Çöpü kaynakta azaltmak için “Hayır Kullanmıyorum” demek şart!
Günlük alışkanlıklarımızda atacağımız hızlı ve kolay adımlar ile içine kahve konularak sunulan plastik bardağa, pazarda markette ambalajlanmış ürünlere, mağazada eczanede içine ufacık bir ürün konularak sunulan kraft ve plastik torbalara, hediye ambalajlarına “HAYIR” diyebiliriz. Böylece çöpü kaynağında azaltmaya başlarız.
Sonrasında ise yeniden kullanmak ve etkin geri dönüşüm var! Çöplerinizin içinden geri dönüşebilir olanları ayırdığınızda çöpünüzün ¾ oranında azaldığını göreceksiniz.
Önce kendi hayatınıza kattığınız, su matarası ve bez alışveriş torbanızı yanınızda taşımak gibi ufak değişiklikler hem kendinizi daha iyi hissetmenizi hem de davranışlarınızla çevrenizdekilere örnek olmanızı sağlayacak.
Herhangi bir ayırım yapmadan çöp konusunda tüm toplumda daha duyarlı olmaya ihtiyacımız olduğunu söyleyebiliriz. Ancak benim şahsi gözlemin en duyarlı kesimin çocuklar olduğu. Çevre ve sürdürülebilirlik bilinci çocuk yaşta başlamalı. Bunun için de bu konuda anne ve babalara önemli roller düşüyor. Ebeveynler çocuk gelişiminde çocuklara çöp bilincini vermeli. Çocuklara bu konuyu eğlenceli bir şekilde öğretmek için metotlar var.
Eğitim şart
3. sınıf öğretmenleri için geliştirdiğimiz Çöpüme Sahip Çıkıyorum Eğitici Eğitiminin yanı sıra Çöpü Sıfırla Kutu Oyunumuz ve Dijital Oyunumuz ile çocukların geri dönüşebilir malzemeleri çöplerden kolaylıkla ayırabilmeyi öğrendikleri araçlar sunuyoruz. Ailelere düşen en önemli görev çocuklarına rol model olacak şekilde çöp yönetimi ve geri dönüşüm yapmaları! Evinde, okulunda erken yaşta geri dönüşüm yapan, çöpünü doğru yere atan nesiller yetiştirmek bizim elimizde.
Gıda israfı çöp zincirinin önemli bir parçası
Gıda israfı, üretilen gıdaların tüketilmeden, çeşitli aşamalarda kaybedilmesini ifade ediyor. Bu kayıplar, hem doğal kaynakların israfına yol açıyor hem de enerji ve su gibi kaynakların gereksiz kullanımına neden oluyor. Bireysel çerçevedeki atık yönetimini gıda israfını azaltarak başlatmak için önemli bir adım. Gıda israfının azaltılması, sadece bireysel atık yönetimimizi iyileştirmekle kalmıyor, aynı zamanda çevresel sürdürülebilirlik ve doğal kaynakların korunması açısından da önemli bir katkı sağlıyor.
Çöpüne Sahip Çık Vakfı olarak çöp azaltılması ve atık yönetimi konusunda toplumda farkındalık oluşturmak için iki temel stratejiyi kullanıyoruz. Öncelikle, çöp üretiminin azaltılması için sürdürülebilir tüketim alışkanlıklarıyla kontrol altına alınması gerekliliğini vurguluyoruz. Bu kapsamda, bilinçli alışveriş alışkanlıkları edinmek, dayanıklı ve geri dönüştürülebilir ürünleri tercih etmek ve tek kullanımlık ürünlerden kaçınmak gibi adımları teşvik ediyoruz.
Ayrıca, çöpün doğru yere atılması ve kaynakta ayrıştırılmasıyla çevreye ve ekonomiye zararın önüne geçilmesi gerektiğini, atık yönetimi süreçlerine katılımın öneminin altını çizerek, geri dönüşüm alışkanlıklarını teşvik etmeyi ve çöplerin çevresel etkilerini azaltmayı amaçlıyoruz. Tüm bunları gerçekleştirmek için de sürdürülebilirlik ve geri dönüşüm konularında çeşitli iletişim ve eğitim programları düzenliyoruz.
Sosyal medya, geleneksel medya ve doğrudan temasla iletişim çalışmalarımızla, geniş bir kitleye ulaşıp çevresel bilincin artmasını sağlıyoruz. Sosyal medya platformları üzerinden bilgi paylaşımları, geri dönüşüm ipuçları ve sürdürülebilir yaşam önerileri sunarak toplumun bu konulardaki farkındalığını artırıyoruz.
Yetişkinler için talep geldikçe düzenlediğimiz bilgilendirme seminerleri, geri dönüşüm ve sürdürülebilirlik konularında daha derinlemesine bilgi edinmelerini sağlıyor. Bu seminerlerde, atık yönetimi, geri dönüşüm süreçleri ve kişisel yaşam tarzlarında sürdürülebilir değişiklikler konularına odaklanıyoruz.
Çocuklara yönelik kutu oyunumuz, etkileşimli ve eğlenceli bir öğrenme aracı olarak kullanılarak çocuklarda tutum değişikliği ve çevre bilinci oluşturmayı amaçlıyor. Ayrıca, çocuklara özel eğitim ve bilgilendirme seminerleri düzenleyerek, çevre duyarlılığını erken yaşlarda geliştirmelerine katkı sağlıyoruz.
3. sınıf öğretmenleri için hazırlanan Öğretmen Bilişim Ağı'ndaki eğitim modülümüz, öğretmenlere çevre konularında daha fazla bilgi sağlayarak bu konuları sınıflarında daha etkili bir şekilde iletmelerine yardımcı oluyor.
Kurumlar ve çevresel sorumluluk
Kurumlar her geçen gün sürdürülebilirlik ve çevresel sorumluluk konularında daha fazla duyarlılık göstermeye ve çevresel etkileri azaltmaya yönelik adımlar atmaya başladı. Bu konuya daha fazla destek olmak için kurumlara sürdürülebilir iş stratejileri benimseyerek iş modellerini çevre dostu hale getirebileceklerini söylüyoruz. Yeşil enerji kaynaklarını kullanarak enerji ihtiyaçlarını karşılamak, atık yönetimi ve geri dönüşüm sistemleri kurarak kaynakları daha verimli kullanmak, ürün ve ambalaj sürdürülebilirliğini artırmak ve çalışanları çevresel sorumluluklar konusunda eğitmek gibi adımlarla kurumlar, çevresel sürdürülebilirliklerini güçlendirebilirler.
Ayrıca, sosyal sorumluluk projelerine yatırım yapmak, şeffaflık ve raporlama politikalarını benimsemek de kurumların toplumlarına ve çevreye daha fazla katma değer sağlamalarına olanak tanıyor. Bu şekilde, kurumlar çevresel etkilerini azaltarak sürdürülebilir bir iş yapısını destekliyor ve toplumlar üzerinde olumlu etkiler yaratabiliyorlar.
Teknoloji önemli bir araç!
Gelişen teknolojinin atık yönetimine sağladığı katkılar çeşitli avantajlar sunuyor. Akıllı atık toplama sistemleri, sensörler ve akıllı teknolojilerle donatılmış çöp konteynerleri sayesinde doluluk durumlarını izleyebiliyor, atık toplama araçlarının daha etkili bir şekilde rotalanmasını sağlayarak enerji ve yakıt tasarrufu sağlanabiliyor. Ayrıca, geri dönüşüm takibi için kullanılan farklı yöntemler, geri dönüştürülebilir malzemelerin kaynağında ayrıştırılmasını ve takibini kolaylaştırarak geri dönüşüm süreçlerini iyileştirebiliyor.
Dünyada iki iyi örnek: Singapur ve Japonya
Singapur ciddi caydırıcı ceza politikaları uyguladığından çevreye atılmış, geri dönüştürülmemiş atık görmek pek mümkün değil. Japonya’da da sokaklarda çöp yok çünkü sokakta çöp atmak ayıplanacak bir davranış ve bireyler çöplerini sadece evlerinde atıyorlar. Atık ayrıştırma için aileler günde yarım saatlerini ayırarak atıkları gruplarına göre ayırıyor, küçültüyor ve kurutuyor.