Bronz Çağı’ndan Ortaçağa Antik Hepatit B Virüsleri
Hepatit B virüsü (HBV), insan hepatitinin (Karaciğer iltihabı) başlı- ca nedenidir ve oldukça eski bir virüs olduğu bilinmektedir. Kan veya cinsel yolla bulaşan HBV ile dünyada yakla- şık 257 milyon kişi kronik olarak enfekte olmuş ve yaklaşık 887.000 kişi hastalığın komplikasyonları (karaciğer kanseri, siroz, vb.) nedeniyle ölmüştür.
Her yıl 28 Temmuzda bu yaşlı ve tehlikeli olduğu bilinen HBV için farkındalık günü olarak kabul edilmekte ve bilgilendirmeler yapılmaktadır. HBV virüs genomu çok fazla mutasyona uğradığından farklı genotiplerde HBV enfeksiyonları görülebilmektedir. İnsan HBVsi en az dokuz genotipe (A-I) ayrılır. Genotipler içinde en az % 92.5 benzerlik vardır. Genotiplerin kökenini açıklama girişimleri sıkça yapılmış ama bu genotipler için insan göçlerini kullanarak açıklamak ne yazık ki mümkün olmamıştır. Bu arada HBV insanlar dışında primatlarda da gözlenmektedir ve onlarda da farklı genotipler izlenmektedir.
HBV hipotezine göre HBV Afrika’yı terk ederken modern insanlarla birlikte evrimleştiği kabul edilmektedir. Evrimleşme süreci takibinde en eski HBV suşu İtalya' nın Napoli kentinde küçük bir çocuğun 450 yıllık mumyalanmış kalıntılarından elde edildi. Benzer şekilde grip virüsü (yaklaşık 100 yaşında), variola virüsü (örnek yaklaşık 350 yaşında) tespit edilmişti. Ama daha öncesi hakkında bilgimiz yoktu. Geçtiğimiz ay HBV’nin bizim bildiğimizden çok daha yaşlı oldu- ğunu gösteren bir çalışma yayınlandı.
Nature dergisinde yayınlanan bu çalışmaya göre HBV bronz çağdan kalma bir virüstü ve yaklaşık 4500 yaşındaydı. Daha önceleri bu kadar eski antik kazı- lar sırasında elde edilen insan genomu DNA ayrımı yapılırken bazı DNA lar atık olarak kabul edilir ve ayrımı yapılamazdı. Ancak gelişen teknoloji ile beraber antik DNA’nın ayırt edilmesi ve araştırılması yapılabileceği ve atık DNA’ların virüslere ait olabileceği dü- şünülerek bu atık kabul edilen DNA larda HBV genomu araştırıldı. Uzun süreli viral evrimin doğrudan incelenmesi HBV’nin birçok özelliğini tespit etmemize yardımcı olabilir diye düşünüldü. Bu amaçla Avrasya’da farklı bölgelerden toplanmış birkaç farklı yıldan (yaklaşık 4.500 yıllık bir dönemi kapsayan) 25 antik örnek incelendi. Bunlardan 12 tanesi detaylı analizler için yeterli miktarda viral materyale sahipti ve detaylı filogenetik analizlerde insan ve insan olmayan primat HBV dizileri ile karşılaştırıldı. Farklılıkları olmasına rağmen HBV virüsünün 4500 yıldır insanlarda enfeksiyon yaptığını gösteren kanıtlara ulaşıldı.
Böylece bu çalışma ile binlerce yıl önceki örneklerden de geniş bilimsel sonuçlara sahip olmamızı sağlayacak virüs DNA ların elde edilebileceği gösterilmiş oldu ve HBV’nin evrimsel tarihinde önemli referans noktalar elde edildi. Örneğin, coğrafi olarak analiz edildiğinde şuanda bildiğimiz coğrafi genotip dağılım ile uyuşmadığını gösterdi. Afrika’da ve Asya’da tipik olarak bulunan bazı genotiplerin yanı sıra Hindistan’da bulunan bir alt genotipin de Avrupa ve Asya kökenli olduğu tespit edildi. Ayrıca Antik genomlar insandan çok primat HBV genotiplerine benziyordu. Bu genomik farkın işlevini henüz bilmiyoruz ama insan evriminin geçmiş nüfus hakkında, yaşam dinamikleri ve hastalıkları ile ilgili önemli bilgiler verdiği gibi bu paleo-epidemiyolojik buluş, HBV genomu özelinde insan sağlığı, doğal ve kültürel değişimlerini (göçler ve tıbbi uygulamalar dahil) anlamamızı sağlayacaktır.
Kaynak www.who.int/mediacentre/factsheets/fs204/en/