Anne Sütünün Yeni Biyoaktif Bileşenleri
Galaktooligosakkaritler
Prof. Dr. Turgay Coşkun
Yenidoğan bebek için en ideal besin anne sütüdür. Anne sütü ile beslenen bebeklerde solunum yolu ve gastrointestinal sistem enfeksiyonları oranı düşük olup, astım, diyabet ve obesite gelişmesi riski de azalmıştır. Anne sütünün yeni teknolojilerle biyolojik yönden araştırılması, bebeğin gereksinimlerine ne kadar uyumlu olduğunu ortaya koymaktadır.
Vücutta esas besleyici görevleri yanı sıra sağlığımız üzerinde olumlu etkileri olan besinlere “fonksiyonel besin” adı verilmektedir. Bu özellikleri ile anne sütü “fonksiyonel besinler” için altın standarttır. Günümüz süt çocuğu beslenmesinde ilk 6 ay tek başına anne sütü verilmesi, daha sonra tamamlayıcı uygun besinler eklenerek 1-2 yıl süreyle anne sütü verilmeye devam edilmesi önerilmektedir.
Bebeğin gereksinim duyduğu tüm makro- ve mikro besin ögelerini biyoyararlanımı yüksek bir şekilde içeren anne sütü; onun sağlıklı gelişimine olanak veren nonnütritif biyoaktif faktörler de içerir. Galaktooligosakkaritler (human milk oligosaccharides, HMOs), son zamanlarda bebeğin sağlığı üzerinde önemli etkileri olduğu ortaya konulmuş biyoaktif bileşenlerden biridir.
Oligosakkaritler memelilerin çoğunun sütünde bulunan kompleks glikanlardır. Anne sütü oligosakkaritleri (HMOs) anne sütünde laktozdan sonra miktar olarak ikinci sırada bulunan kompleks karbohidratlardır ve anne sütünün üçüncü büyük solid bileşenidir. Anne sütü total karbohidratlarının yaklaşık %20’sini HMOs oluşturur. Günümüze kadar 150’den fazla molekül tanımlanmıştır. Yakın zamanlarda üretilen ticari bebek mamalarına da bazı HMOs tipleri eklenmeye başlanmıştır.
Oligosakkarit terimi Yunanca’dan gelmektedir: oligos = a few (birkaç) + sacchar = saccharide (şeker). Az sayıda (3-10 veya daha fazla) monosakkarit içeren polimerlerdir. Bütün HMO’lar laktoz temellidir (glukoz molekülüne b1,4-glikozidik bağla bağlanmış bir galaktoz molekülünden oluşmuştur).
İnek sütünde oligosakkarit konsantrasyonu düşükken, olgun anne sütünde 12-15 gr/L’dir (kolostrumda >20 gr/L). Anne sütündeki oligosakkaritlerin konsantrasyonu diğer memelilerinkinden yüksek, yapısal açıdan da daha komplekstir.
Laktozdan farklı olarak HMOs, değişikliğe uğramadan kolona ulaşır, yaşamın erken döneminde sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotası oluşmasına yardımcı olur. Enterositlerin başlıca enerji kaynağıdır, fermentasyonları ile açığa çıkan kısa zincirli yağ asitleri (bütirat, propiyonat ve asetoasetat), enerji kaynağı olmaları yanı sıra bağırsak sağlığı açısından temel sinyal moleküllerindendir. Kısa zincirli yağ asitleri bağırsak pH’sını düşürerek zararlı mikro-organizmaların üremesini baskılar. Dolaylı yoldan olan etkileri yanında dolaşıma geçip doğrudan immün sistemi düzenleyici etkileri de vardır. Bazı çalışmalarda HMO’ların kampilobakter gibi çeşitli enfeksiyonları önleyici etkileri saptanmıştır.
HMO’ların etki mekanizmaları arasında: a) patojen adhezyonunun önlenmesi, b) mikrobiyota kompozisyonu üzerine etkisi, c) antiviral aktivite ve d) immün systemin gelişmesi sayılabilir. Oligosakkaritler çeşitli bakteriler için reseptör işlevi de görür. Bağırsak, solunum ve idrar yolu duvarına tutunmaları önlendiğinden bu patojenler hastalık yaratamaz.
Yakın zamanda amniyon sıvısında HMOs olduğunun gösterilmiş olması fötal yaşamda da bebeğin sağlık ve gelişimi üzerinde etkileri olduğunu düşündürmektedir. “Erişkin hastalıkların erken orijini hipotezi, “Barker hipotezi”ni dikkate aldığımızda bu son bulgu büyük önem taşımaktadır.
Kaynaklar
Hill DR, Newburg DS. Clinical applications of bioactive milk components. Nutr Rev 2015; 73: 463-476.
Ballard O, Morrow AL. Human milk composition: nutrients and bioactive factors. Pediatr Clin North Am 2013; 60: 49-74.
Bode L. Human milk oligosaccharides: structure and functions. 2020; 94: 115-123.
Ray C, Kerketta JA, Rao S, et al. Human milk oligosaccharides: the journey ahead. Int J Pediatr 2019: 2390240. doi: 10.1155/2019/2390240.
Wicinski M, Sawicka E, Gebalski J, Kubiak K, Malinowski B. Human milk oligosaccharides: health benefits, potential applications in infant formulas, and pharmacology. Nutrients 2020; 12: 266. doi: 10.3390/nu12010266.