Tarihi Pandemi: Kara Ölüm

Ring a ring o'roses
A pocket full of posies
Atishoo! Atishoo!
We all fall down

İngiltere tarihinde çok önemli bir yer tutar kara ölüm. Ada nüfusunun yaklaşık yarısı ölür bu veba salgınında, nedeni hastalık olsa bile aslında kölelik, cehalet, yoksulluk, fakirlik, ekonomik yetersizliktir. Yukardaki çocuk tekerlemesi kulağa ne kadar neşeli gelse de kökenine ilişkin bir teori vebanın bir tasviri olduğudur. “Ring o'roses” vebanın neden olduğu cilt değişikliklerini anlatır, hapşırma da hastalığın solunum yoluyla bulaşan formunu tarif eder. Güzel kokulu bitkilerden oluşan çiçeklerin kötü kokuları engelleyerek bulaşmayı önlediğine inanılmaktadır o dönemde ama gerçekte düşenler bir daha ayağa kalkamazlar.

Kara ölüm 1348’de başlar, 1679 yılına kadar sürer ve 1601 yılında Kraliçe I. Elizabeth’in yoksulluk yasası çıkarmasına neden olur. 

On altıncı yüzyıl İngiltere’nin askeri, siyasi ve toplumsal olaylar nedeni ile çok yıprandığı bir yüzyıldır. Katolik kilisesi, fakirlere yardım eden, koruyan bir kurumdur o yıllarda. O dağılınca yerine gelen Anglikan kilisesi, onların mal varlıklarına el koyarak fakirleşmelerine neden olur. Bu fakirlik, üç yüz yıldır veba ile uğraşan ama ne nedenini ne de tedavi yöntemini bilen, kendini temiz bile tutamayan İngiltere halkının en çok kırıldığı zamanları tarihe yazar. Kölelik de bu dönemde artar, göçlere, yetersiz beslenmeye ve açlığa neden olur. 

Bir önemli detay da İngiltere’de kara kedi uğursuz olarak nitelendirilir o yıllarda. Ayrıca orta çağda büyücülük ile ilişkilendirilen kara kedilerin öldürülmesi, hatta kedi neslinin yok edilme noktasına gelmesi, özellikle İngiltere’nin deniz ticareti yapılan limanlarının ve Londra’nın gemilerle gelen farelerin istilasına uğramasına neden olur. Sonrası kara ölüm felaketi. Ana karadan uzak yaşayan o devrin yoksul, aç insanları, bağışıklık sistemlerinin yetersizliği ile kırılırlar. Kara ölüm, sarayın hayatını iyice zorlaştırıp, bu sefaletin oraya da girmesi ile I. Elizabeth, birkaç kez yenileyerek de olsa sonunda 1601 yılında Köleliğin Önlenmesi ve Yoksullara Yardım yasasını yürürlüğe koyar. Bu yasa, vebanın yayılmasını engellemekte de etkin olur. Çünkü veba, en çok yoksul halkın fare istilasına uğramış kalabalık barakalarında yaygındır. En fazla ölüme genç yetişkinler arasında neden olur. Bu insanların iyi yaşam şartlarına kavuşmasıyla hastalık nedeni ile ölüm yavaş yavaş azalır buralarda. Yaşam şartlarının iyileşmesinin insan hayatına katkısına çok iyi bir örnektir bu yasa.

Bu kısa yazıda fakirliğin, cehaletin, ekonomik, politik dengesizliklerin toplumları nasıl zora soktuğunu çok eski bir örnek üzerinden anlatmaya çalıştım. Salgın hastalıklara neden olabilen bu faktörler günümüzde de halâ geçerli mi acaba diye de sormadan edemedim…

Dr. Ayşe Ergüven

1.  https://www.historytoday.com/archive/feature/plague-england
2.  https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1179644