Alzheimer Hastalığı (AH) Nedir?

Alzheimer Hastalığı ve Tanısına Yönelik Testler

Alzheimer hastalığı, nörodejeneratif (sinir sistemi fonksiyonlarında ilerleyici kayıp ve yapısal bozulma ile karakterize) hastalıkların içinde en yaygın olanıdır. Tipik olarak hastalığın semptomlarıhafif hafıza güçlükleri ile başlar ve bilişsel bozulma, günlük aktivitelerde işlev bozuklukları ve hatta kaybına doğru ilerler. Hastalık klinik olarak teşhis edildiğinde, birçok beyin bölgesinde nöronal kayıp ve nöropatolojik lezyonlar meydana gelmiştir. 

Vakaların %5-10'unu oluşturan ailesel formu; genellikle 30-50 yaşları arasında gelişir ve amiloid öncü proteini APP'yi kodlayan APP genindeki otozomal dominant mutasyonlara ve presenilin proteinini kodlayan PSEN1 ve PSEN2 genlerindeki mutasyonlara bağlıdır.

Vakalarının %90'ını oluşturan sporadik form, Apolipoprotein e4'ü (APOE) kodlayan genetik varyant ise Alzheimer hastalığının geç başlangıçlı formuyla ilişkili bir mutasyondur.

Alzheimer Hastalığının Klinik Önemi

Alzheimer hastalığı >85 yaşındaki nüfusun %43'ü dahil olmak üzere Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 14 milyon kişiyi etkileyen ilerleyici bir hastalıktır. 65 yaşından itibaren, insidansı ve prevalansı açıkça yaşla ilişkilidir ama nörodejeneratif süreçlerin ilerlediği 10-20 yıllık bir klinik öncesi döneme sahiptir.

Klinik olarak Alzheimer Hastalığının Aşamaları 

1. Pre-semptomatik dönem: Sinsi ve sessiz semptomlar öncesindeki aşama. Alzheimer hastalığına neden olan patoloji hastalık başlangıcından 20 yıl öncesinde mevcut olabilir. Bu nedenle, sağlıklı bireylerde ve Alzheimer dışındaki demans hastalarında Alzheimer patolojik özellikleri olabilir.
2. Prodromal dönem: Klinik olarak hafif kognitif (Bilişsel; algı; hatırlama; hayal; düşünme; muhakeme; yargılama vb.) bozukluk (MCI) ile karakterize edilir. Bu vakaların her yıl yaklaşık %10-20'si Alzheimer hastalığına ilerler. MCI, normal yaşlanmadaki bilişsel düşüş ile Alzheimer demansının bilişsel işlev bozuklukları arasında şeklinde düşünülebilir. Bununla birlikte, MCI'nın diğer nedenleri, örneğin serebrovasküler hastalık, çoklu ilaç kullanımı, depresyon, aşırı alkol/uyuşturucu kullanımı ve diğer nörodejeneratif hastalıklar ile ayırt edilmelidir.
3. Demanslı semptomatik dönem: Hafıza, dil, uzamsal yönelim, davranış ve kişilik gibi günlük işleyişe müdahale edecek kadar şiddetli çoklu bilişsel semptomların ortaya çıkmasıdır. Atipik Alzheimer logopenik (kelime seçiminde güçlük, kelime yinelenmesinde zorluk, vb.) afazi, posterior kortikal atrofi ile kendini gösterir. 

Alzheimer Hastalığının Biyobelirteçleri

Nörodejenerasyonun temel beyin omurilik sıvısındaki (BOS) biyobelirteçleri (T-tau, P-tau ve A?42) Alzheimer hastalığı ile güçlü bir şekilde ilişkilidir.

Amyloid ?-peptit

Alzheimer hastalığının önemli bir nöropatolojik özelliği, uzunlukları 42 ve 40 amino asit olan ?-amiloid (A?) peptitleri (sırasıyla A?42 ve A?40) içeren hücre dışı amiloid plaklarıdır. Biyobelirteçler, bir bireyin Alzheimer sürecinde olup olmadığını belirler. 

Total tau proteini

Total tau (T-tau) Alzheimer hastalığına özgü değildir ve örneğin serebrovasküler yaralanma (örn. inme, beyin travması ve Creutzfeldt-Jacob hastalığı) gibi çeşitli nedenlerle gelişen hasarın spesifik olmayan bir göstergesidir. 

P-tau (hiper fosforile tau)

Hiper fosforile tau oluşumu ile ilişkili patolojik bir durumun en iyi biyobelirteci olarak kabul edilir. Sürekli olarak BOS P-tau'da artış gösteren tek bozukluk Alzheimer hastalığıdır. 

BOS’ta p-Tau artışı ve A?42 miktarındaki bir azalma kombinasyonu, Alzheimer hastalığını %85'in üzerinde bir duyarlılık ve özgüllükle ayırt edebilir.

Bir araştırmaya göre plazma A?42/A?40, özellikle yaş ve APOE e4 durumu ile birleştirildiğinde beyin amiloidozunu doğru bir şekilde tanısına yardımcı olur ve bilişsel olarak normal bireyleri beyin amiloidozu açısından taramak için kullanılabilir. PET taraması negatif ve pozitif plazma A?42/A?40 olan bireyler, pozitif amiloid PET görüntülemeye dönüşme riski altındadır. Plazma A?42/A?40, amiloid PET pozitif olması muhtemel ve Alzheimer hastalığı demansı riski taşıyan bireyleri taramak için kullanılabilir.

Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu