Multiple Sclerosis (MS)

Bizi koruması gereken bağışıklık sistemi yoldan çıkarsa?

Dr. Ayşe Ergüven

Otoimmun hastalıkların genetik kökeni sadece aile büyükleriniz mi yoksa tahmininizden daha geride kalmış atalarınız mı?

Atalarımızı hayvanlardan geçen hastalıklardan koruyan genler, bugün MS (multiple sclerosis) diye bildiğimiz hastalığın nedeni olan genetik yapının kökeni olabilir mi? Bu hastalığın genetik evrimini araştıranlar böyle bir bağlantı kurmuşlar[1]. Bu bağlantıyı bir “quantum” atlaması, yani zaman içinde hiç beklenmedik bir durumla karşılaşma, olarak tarif ediyorlar. Bu bilginin, hastalığın tedavisinde önemli bir çığır açacağı iddiasındalar da[2]. MS’i arttırma olasılığı olan genlerin yaklaşık 5000 yıl önce çobanlar tarafından kuzey batı Avrupa’ya taşındığını antik DNA çalışmaları ile keşfeden araştırıcıları, MS konusunda uzman olan Prof. Lars Fugger  (Radcliffe Hospital, Oxford) de destekliyor. Bu hastalığın detaylarının ortaya çıkarılması için bu bilginin çok önemli bir adım olduğunu savunuyor Prof. Fugger. MS’in mutasyonlar sonucu değil de bizleri hastalıklardan korumak için genetik yapımızda bulunan savunma sisteminin istenmeyen şekilde atağa geçmesi ile olması hastalığın tanınması açısından çığır açacak bir bilgi.

Kendi kendine vücuduna saldırma ve istenmeyen sonuçlara yol açma durumuna otoimmun hastalıklar diyoruz. Bu hastalıklar tanımlanmaya başladığında ve tedavi süreçlerinde bunların genetik olduğu söyleniyor ama nereden geldiği göz ardı ediliyordu. En fazla ailenin bilinen soyağacında olup olmadığı sorgulanıyordu. Antik DNA çalışmaları ile popülasyonların genetik geçmişlerinin araştırılabilmesi, dönüm noktası oldu. MS’de böyle bir durum, bünyenin kendi omurilik ve sinir sistemini düşman olarak algılaması ve bu bölgelerdeki hücreleri yok etmeye çalışması aslında. Diğer otoimmun hastalıklarda olduğu gibi MS’de de bağışıklık sistemini baskılayan tedavi yöntemleri yerine evrimsel olarak bu genetik özelliğin bağışıklık sistemi içindeki kilit noktasını bulup, bir denge içinde ve kontrollü baskılama ile bu istenmeyen durumun önüne geçmeye çalışmak gerekir diyor Prof. Fugger.

Kadınlar, menopoz ve MS bağlantısı

Bu sayıda bu hastalığı tartışmaya açmamın bir nedeni daha var, 8 Mart Kadınlar Günü. Çünkü, MS’e yol açan otoimmun saldırılar kadınlarda[3] özellikle menopoz ve hatta erken menopoz dönemlerinde tetiklenebiliyor, bu da kadınların ileri yaşlarda buna maruz kalmalarına neden olabiliyor.

Menopoz, ergenlikte olduğu gibi, bünyede değişikliklere sebep olan bir yaşam gerçeği, hormonlar başlıyor stres yaratmaya… Bu gerçekliğin içinde bünye dediğimiz yapıyı nasıl kullandığımız, nasıl beslediğimiz, nasıl koruduğumuz önemli[4]. Değişim dönemlerinde bünyemizde olan zorlayıcı faktörler genetik yapımızda da kendi kendini yok etmeye kodlanmış gen bölgeleri var ise sonuç istenmeyen durumlar, MS gibi hastalıklar olabiliyor.

Bugünkü olanaklarla yapabildiğimiz kadar klinik takiplere önem vermek bu tür durumlarda hayatın içinde kalmayı sağlayabiliyor. Bu konuda genetik yapımıza müdahale edemiyoruz şimdilik ama yaşarken durup dururken kendimize zarar vermeyelim, örneğin, sigara içmeyelim.

[1] https://www.nature.com/articles/s41586-023-06618-z

[2] https://www.bbc.com/news/health-67917294

[3] https://www.verywellhealth.com/symptoms-of-ms-in-women-8410090

[4] https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/multiple-sclerosis-ms/multiple-sclerosis-why-are-women-more-at-risk