Mevsimsel Solunum Yolu Hastalıkları

Uzm. Dr. Aytekin FIRTINA

Sonbahar aylarının gelmesiyle birlikte, toplumda üst solunum yolu enfeksiyonlarında belirgin bir artış gözlenir. Havaların serinlemesi, kapalı ortamlarda geçirilen sürenin artması ve okulların açılmasıyla birlikte virüsler daha kolay yayılır. Grip (influenza), nezle (rinovirüs), RSV (Respiratuvar Sinsityal Virüs), parainfluenza, adenovirüsler ve halen etkisini sürdüren COVID-19 en sık karşılaşılan etkenler arasındadır.

Çoğu zaman bu hastalıklar birkaç gün içinde hafif seyrederek geçse de bazı durumlarda ağır sonuçlara yol açabilir. Özellikle küçük çocuklar, ileri yaşlılar, gebeler ve kronik rahatsızlığı olan bireylerde risk daha yüksektir. Bu nedenle belirtileri tanımak, doğru zamanda test yaptırmak ve gerekli önlemleri almak büyük önem taşır.

Benzer Belirtiler, Farklı Hastalıklar

Üst solunum yolu enfeksiyonlarının en önemli güçlüğü, farklı virüslerin benzer belirtilerle seyretmesidir. Ateş, öksürük, boğaz ağrısı, kas-eklem ağrıları ve halsizlik hem influenza hem de COVID-19’da sık görülür. Rinovirüs ve mevsimsel koronavirüslerde ise burun akıntısı ve hapşırma ön plandadır. RSV özellikle küçük çocuklarda hırıltılı solunum ve hızlı nefes alma ile dikkat çeker.

Yakın zamanda yapılan çalışmalar, sadece klinik belirtilere dayanarak doğru tanı koymanın çoğu zaman mümkün olmadığını ortaya koymuştur (Nickbakhsh ve ark., Scientific Reports, 2023). Dolayısıyla tanının laboratuvar testleri ile desteklenmesi gerekir.

Doğru Tanıda Laboratuvar Testlerinin Rolü

Laboratuvar testleri, solunum yolu enfeksiyonlarının ayırt edilmesinde kritik bir yere sahiptir. Çünkü:

Semptomlar çakışır: Grip, COVID-19 ve RSV çoğu zaman benzer şikâyetlere neden olur.

Tedavi farklılık gösterir: Örneğin influenza için antiviral tedavi (oseltamivir vb.) erken başlanırsa faydalıdır; COVID-19’da ise farklı tedavi protokolleri uygulanır. RSV’de ise destek tedavisi ön plandadır.

Gereksiz antibiyotik kullanımını engeller: Çoğu solunum yolu enfeksiyonu virüs kaynaklıdır. Antibiyotikler bu durumlarda etkisizdir ve yanlış kullanıldığında direnç sorununu arttırır.

Kullanılan Test Yöntemleri

Hızlı Antijen Testleri

Burun ya da boğaz sürüntüsünden alınan örneklerle çalışılır.
Sonuç 15–30 dakika gibi kısa sürede çıkar.
Özellikle grip ve COVID-19 için kullanılır, ancak duyarlılıkları PCR’a göre daha düşüktür.

PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) Testleri

Solunum yolu virüslerini tespit etmede “altın standart” yöntemdir.
Çok düşük miktardaki viral genetik materyali bile saptayabilir.
Özellikle şiddetli semptomu olan, risk grubundaki veya kesin tanı gerektiren hastalarda tercih edilir.

Multiplex PCR Panelleri

Tek seferde 15–20 farklı solunum yolu etkenini aynı anda tespit edebilir.
Bu paneller sayesinde grip mi, COVID-19 mu, RSV mi, yoksa farklı bir virüs mü sorusu hızla yanıtlanır.
ASM’nin yayımladığı bir derleme makalede (Vabret ve ark., Clinical Microbiology Reviews, 2018) bu panellerin doğru tanı ve toplum sağlığı açısından önemi vurgulanmıştır.

Serolojik Testler

Daha çok bağışıklık yanıtını görmek amacıyla kullanılır.
Akut tanı için sınırlı değere sahiptir, ama salgın takibinde katkı sağlayabilir.

Laboratuvarın Katkısı

Laboratuvar testleri yalnızca bireysel hastaya değil, toplum sağlığına da katkı sağlar. Hangi virüslerin dolaşımda olduğunu bilmek; aşı politikalarının düzenlenmesi, sağlık sisteminin kapasite planlaması ve salgın yönetimi için çok değerlidir.

Örneğin Nature Reviews Microbiology’de yayımlanan bir inceleme (Eden ve ark., 2022), COVID-19 pandemisi sırasında alınan önlemler nedeniyle influenza ve RSV’nin yayılımında önemli değişiklikler yaşandığını göstermiştir. Bu da bize virüslerin birbirleriyle etkileşim içinde olduğunu ve mevsimsel döngülerinin laboratuvar verileriyle yakından takip edilmesi gerektiğini hatırlatır.

Laboratuvarımızda, solunum yolu panelleri ile hızlı ve güvenilir tanı sağlanmakta, sonuçlar hekimlere en kısa sürede ulaştırılmaktadır. Böylece hem bireysel tedavi süreci hızlanmakta hem de toplumda virüslerin yayılımı daha etkin şekilde kontrol altına alınabilmektedir. Haftalık güncel veriler laboratuvarımızın web sitesinde yayınlanmaktadır. Siteye buradan ulaşabilirsiniz.

Korunma Yöntemleri

COVID-19 pandemisi, basit koruyucu önlemlerin bile solunum yolu enfeksiyonlarını azaltmada ne kadar etkili olabileceğini gösterdi. Maske kullanımı, düzenli el yıkama, öksürürken ağzı kapatma, ortamların havalandırılması ve hasta kişilerle yakın temastan kaçınma en temel korunma yollarıdır.

Ayrıca risk grubunda bulunan kişilerin her yıl grip aşısı yaptırmaları, COVID-19 hatırlatma dozlarını ihmal etmemeleri ve çocuklarda RSV için yeni geliştirilen koruyucu yöntemlerden haberdar olmaları önemlidir. Dünya genelinde RSV’nin mevsimselliğini inceleyen bir araştırmada (Agha ve ark., Open Forum Infectious Diseases, 2024), virüsün farklı bölgelerde farklı dönemlerde zirve yaptığı gösterilmiştir. Bu da aşı veya koruyucu tedbirlerin zamanlamasının önemine işaret etmektedir.

Sık Sorulan Sorular

1. Soğuk algınlığı, grip ve COVID-19’u belirtilerden ayırt edebilir miyim?

Hayır. Belirtiler çok benzer olabilir. Kesin tanı ancak laboratuvar testleri ile konur.

2. Her soğuk algınlığında test yaptırmalı mıyım?

Hayır. Hafif seyirli ve kısa süren durumlarda test gerekmeyebilir. Ancak risk grubundaysanız, ateşiniz yüksekse, nefes darlığınız varsa ya da semptomlar uzun sürüyorsa test yaptırmanız önerilir.

3. Aynı anda hem grip hem de COVID-19 geçirilebilir mi?

Evet. Literatürde eş zamanlı vakalar bildirilmiştir. Bu nedenle benzer belirtilerle başvuran kişilerde test yapılması önemlidir.

4. Antibiyotik kullanmalı mıyım?

Çoğu üst solunum yolu enfeksiyonu virüs kaynaklıdır ve antibiyotikler bu virüslere etki etmez. Antibiyotik yalnızca bakteriyel enfeksiyon kanıtlandığında kullanılmalıdır.

5. Test yaptırmak tedavimi değiştirir mi?

Evet. Örneğin influenza tanısı konulduğunda antiviral tedavi başlanabilir. COVID-19 için de farklı tedavi seçenekleri mevcuttur. Ayrıca gereksiz antibiyotik kullanımı engellenmiş olur.

Sonuç

Sonbahar ve kış aylarında üst solunum yolu enfeksiyonlarının artması beklenen bir durumdur. Ancak bu enfeksiyonların bireyler ve toplum üzerindeki etkilerini azaltmak elimizdedir. Belirtileri tanımak, doğru zamanda laboratuvar testine başvurmak ve korunma önlemlerini ihmal etmemek hem kendi sağlığımızı hem de sevdiklerimizin sağlığını korumada kilit rol oynar.

Laboratuvarımız, güvenilir ve hızlı sonuç veren test yöntemleri ile bu süreçte yanınızdadır. Doğru tanı, doğru tedavi ve sağlıklı bir toplum için laboratuvar testlerini ihmal etmeyin.

Kaynakça

Vabret N, et al. Viruses Causing Acute Respiratory Tract Infections. Clinical Microbiology Reviews. 2018;31(1):e00042-18. doi:10.1128/CMR.00042-18

Nickbakhsh S, et al. Symptom profiles of community cases infected by influenza, RSV, rhinovirus, seasonal coronavirus, and SARS-CoV-2. Scientific Reports. 2023;13:13588. doi:10.1038/s41598-023-38869-1

Eden J-S, et al. The effects of the COVID-19 pandemic on community respiratory virus activity. Nature Reviews Microbiology. 2022;20:517–533. doi:10.1038/s41579-022-00807-9

Qiu X, et al. Differences in clinical characteristics between COVID-19 and influenza. NPJ Primary Care Respiratory Medicine. 2025;35(1):10. doi:10.1038/s41533-025-00414-0

Agha R, et al. Global Seasonal Activities of Respiratory Syncytial Virus (RSV). Open Forum Infectious Diseases. 2024;11(5):ofae238. doi:10.1093/ofid/ofae238