Long (Uzun) COVİD ve ‘’Beyin sisi’’
COVİD-19 ile birlikte hayatımıza iki terim daha girdi ve kafamızı karıştırmaya başladı; Long (Uzun) COVİD ve ‘’Beyin sisi’’. COVİD pandemi halinden çıksa da hala bizi hasta etmeye devam ediyor ve hastalığın uzun vadeli etkilerini yaşayanların sayıları giderek artıyor.
Long COVİD, enfeksiyondan sonra haftalar, aylar ve hatta yıllar boyunca devam edebilen çeşitli semptomlara verilen isimdir. Kardiyovasküler, pulmoner, nöropsikiyatrik, gastrointestinal, üreme ve kas-iskelet sistemlerini içeren semptomlar çok değişkenlik göstermenin yanı sıra bazı hastalar düşüncelerinin bir labirentte kaybolduğu ve geri dönüş yolunu bulamadıkları hissinden yakınmaktadır.
"Beyin sisi veya bulanıklığı" ise; tıbbi veya bilimsel bir terim olmamakla beraber, birkaç saat veya birkaç gün sürebilen kişinin, düşünme ve konsantrasyonla ilgili sorunlar yaşadığı, genellikle kafa karışıklığına, net odaklanma eksikliği ve hafıza zayıflamasına yol açan durumlar için kullanılır. Farklı zamanlarda defalarca yalnızca birkaç dakika veya tek seferde birkaç gün sürebilir ve günlük rutininizi/yaşam aktivitelerinizi olumsuz yönde etkileyebilir. Yaygın olarak stres, anksiyete, depresyon, uykusuzluk, menopoz, hipotiroidizm gibi hormonal değişikliklerin yanı sıra bazı ilaçlar ve vitamin eksiklikleri (B12 vitamini gibi) nedeniyle veya multipl skleroz ve fibromiyalji gibi bazı hastalıklarda gözlenebilir. Sıkça duymamızın sebebi de Long COVİD'in en yaygın, en yanlış anlaşılan ve tartışılan semptomlarından biri olmasıdır. Yapılan çalışmalara göre Long COVİD hastalarının neredeyse yarısı beyin sisi bildirmektedir. Bu durum sadece solunum cihazına bağlanan ağır hastaları değil, hafif bile olsa enfeksiyon ile karşılaşan herkesi etkileyebilmektedir.
Ortaya çıkan fonksiyon bozukluklarının çoğunun, bağışıklık sisteminin enfeksiyona tepkisi olan inflamasyonun sonucu olduğu düşünülüyordu. Ancak araştırmalar, mitokondri üzerindeki etkilerin SARS-CoV-2 enfeksiyonundan kaynaklanan organ hasarında da rol oynayabileceğini öne sürdü. Mitokondri, hücrelerin güç santralleridir ve ihtiyaç duydukları enerjinin çoğunu üretir. SARS-CoV-2'nin mitokondrideki proteinlere bağlandığı biliniyor. Ancak bunun mitokondriyal fonksiyonu nasıl etkilediği henüz net değil.
“Beyin sisi veya bulanıklığı” ile ilgili beyindeki kan damarlarının hasar görmesi, devam eden beyin iltihabı ve kalıcı viral enfeksiyon dahil olmak üzere nöropsikiyatrik semptomların birçok potansiyel nedeni öne sürülmüştür. Kasım'da JAMA Network Open'da yayınlanan bir çalışma, nöroinflamasyon ve kan-beyin bariyeri fonksiyon bozukluğunun muhtemelen semptomların nedeni olmadığını ortaya çıkarmıştır. Bu çalışma, araştırmacıların Long COVİD ile yaşayan geniş bir insan grubunu beyin iltihabı ve kan-beyin bariyeri fonksiyon bozukluğunun omurilik sıvısı belirteçleri açısından test ettiği ilk çalışmadır. Olumsuz bulgulara rağmen önemli bir çalışmadır.
Ama SARS-CoV-2 ile enfekte olan bazı hastaların neden konsantrasyon ve hatırlama güçlüğü gibi bilişsel sorunlar geliştirdiği, diğerlerinin ise neden geliştirmediği hala belirsizdir ve hala olup bitenin ne olduğunu kanıtlayacak bir laboratuvar veya görüntüleme testi yoktur. Üstelik pek çok bilişsel sorun gibi kişi her şeyin ilüzyon olduğu ve gerçek olmadığı hissine sahip olabilir. Çünkü bilişsel bir sorun olduğunda neler olup bittiğini karakterize etmek ve realize etmek zorlaşabilir.
Diğer taraftan Long COVİD ve beyin sisinden yakınan ve çözüm arayan hastalara birkaç hatırlatma ve öneri yapılabilir. Bilişsel rezervden geriye kalanları korumak ve durumun daha da kötüleşmesine engel olmak gerekir.
Birden fazla görevi yerine getirme konusunda iyi olmadığınızı veya dikkatinizi toplamakta zorluk çektiğinizi düşünüyorsanız, daha kısa toplantılar planlamalı, çoklu görevlerden kaçınmalısınız. Bir aktivite yaparken bir dakikanızı ayırın ve ne yapacağınıza dair bir plan yapın ve bunu yazın. Daha sonra planı uygulayabilirsiniz. Daha önce not almadığınız durumlarda not almaya başlamak, boşlukları doldurmanıza yardımcı olabilir.
Uykunuzu ihmal etmeyin !
İyi bir gece uykusu önemlidir. Diğer Long COVİD semptomlarının da azalmasına yardımcı olur. İyi uyuduğunuzdan, sağlıklı beslendiğinizden ve yeterince sıvı aldığınızdan emin olmalısınız. Alkol veya bilişsel işlevleri yavaşlatabilecek diğer ilaçlardan uzak durmalısınız.
Egzersiz yapın. Hem zihninizi hem vücudunuzu çalıştırın. Bazen yorgun hissettiğinizde egzersize başlaması zor olabilir. Ancak giderek artırılan yavaş başlangıçlar yapabilirsiniz. Beş, on dakika ile başlayan egzersizleri, haftada beş kez 30 dakikaya kadar çıkarmak faydalı olacaktır. Aynı zamanda beyninizi de uyarmaya ve çalıştırmaya çalışın. Bulmaca çözmek, kitap okumak, yeni beceriler öğrenebileceğiniz kurslar yardımcı olacaktır.
Stres seviyenizi azaltın. Beyin sisi olan birçok hasta ne zaman geçeceğini ya da geçip geçmeyeceğini bilmediği için kaygılı hisseder. Bu nedenle meditasyon, yoga, bunların herhangi biri yalnızca hafıza ve beyin sisini değil, aynı zamanda zihinsel sağlığınızı da düzeltebilir.
Tekrar COVİD-19'a yakalanmaktan kaçınmaya çalışın. Aşı olmak, özellikle virüsün yaygın yüksek olduğu durumlarda maske takmak ve fiziksel mesafeyi korumak hala önemli.
Uzm. Dr. Tutku Taşkınoğlu