Kene Vakalarinda Artiş Yaşaniyor: Kirim Kongo Kanamali Ateşi Nedir? Kkka Belirtileri Nelerdir? Hastalıktan Korunma Yolları Nelerdir? Kurban Bayramı’nda Hangi Korunma Önlemleri Alınmalıdır?

Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA)’nin dünyada en yaygın viral kanamalı ateş olup en sık görüldüğü ülke iseTürkiye’dir. Türkiye’de 2002-2019 arasında 12 000’i aşkın olgu bildirilmiş; olgu-ölüm oranı kabaca %5 hastanede takip edilen olgular arasında %10 olarak hesaplanmıştır (1,2). Hastalık ülkemizde ilk kez 2002 yılında Tokat ve çevresinde, Kelkit Vadisi sahasında görülen salgınla dikkati çekmiştir. Bu ilk vakalardan sonrasında ülkemizde varlığını korumaya devam eden hastalık Doğu ve Orta Karadeniz’in güneyi ile İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun kuzey bölgelerinde yaygındır ve her yıl birçok insanı etkilemektedir.

İklim koşullarındaki değişikliklerin kene çoğalmasını kolaylaştırarak kene kökenli infeksiyon hastalıklarının sıklığını arttırdığı öne  sürülmüştür. Küresel ısınma, kenelerin olgunlaşma özelliklerini değiştirerek, kuşların göç yollarını etkileyerek, ısınmayla birlikte keneler için yeni yaşam alanları yaratarak KKKA’nin epidemiyolojisi üzerinde etkili olmaktadır.

Hastalık için risk grupları, açık arazi ve kırsal kesimde çalışan ve yaşayanlar, çiftçiler, hayvan bakıcıları, kampçılar, tarım ve orman işçileri, askeri birlikler, veterinerler, mezbaha çalışanları ve kasaplar ile endemik bölgede görev yapan sağlık personeli ve laboratuvar çalışanları şeklinde özetlenebilir. Ülkemizdeki olguların %90’ı kırsal alanda yaşayan çiftçilerdir ve hastaların %70’inde kene ile temas öyküsü mevcuttur. Sağlık çalışanları ise ülkemizde etkilenen ikinci gruptur (1-4).

Hastalığın etkeni olan KKKA virüsü, Bunyaviridae ailesinden Nairovirus türünden bir RNA virüsüdür. Virus dış ortama dayanıksızdır, konakçı dışında konakçı yaşayamaz. Ultraviyole ile hızla ölür, %1 hipoklorit ile %2’lik gluteraldehite duyarlıdır; 56 derecede 30 dakikada inaktive olur. 

KKKA virüsü kene-omurgalı-kene döngüsü ile dolaşımda kalır ve hayvanlarda hastalık yapmadan geçici viremiye neden olur. Sekiz farklı genetik grubu olan virüsün Türkiye’den izole edilen tipleri filogenetik olarak Rusya ve Kosova suşları ile benzerdir. Hastalık Hyalomma marginatum cinsi kenelerle taşınmaktadır. Keneler hem vektör hem de rezervuar özelliğindedir. Keneler, hayatları boyunca geçirdikleri her dönemde (larva-nimf-olgun) kan emmek zorundadırlar. Hyalomma türleri, larva ve nimf dönemini bir konakta geçirir. Nimfler doyunca konak hayvanı terkeder ve doğada aç olgun haline gelerek ikinci bir hayvana yapışır. Erişkin keneler kan emerlerken virüsü enfekte hayvanlardan alırlar. İnfekte kene aylarca virüsü bulaştırabilir. Virüs insanlara tesadüfi olarak bulaşır ve KKKA hastalığını oluşturur. KKKA çoğunlukla kene aracılığıyla bulaşmakla birlikte, viremik dönemdeki hayvanların kesilmesi sırasında kan ve doku temasıyla veya hasta kişilerin kan, doku, vücut çıkartılarına korunmasız temas sonucunda da bulaşabilmektedir.  Ebola, Marburg ve Lassa viruslarında olduğu gibi, insandan insana, hatta cinsel yolla da bulaşabilir (1-6). Diğer bir bulaş yolu ise anneden bebeğe geçiş olup anne karnında transplasental veya doğum sonrası perinatal bulaş gelişebilir. Emzirme ile bulaş bildirilmemiştir (4,-6).

Aşağıdaki tabloda yumurtadan çıkan kene larvasının ergin hale geldiği süreci özetleyen grafiği görebilirsiniz. Yumurtadan çıkan aç larva beslenmek için küçük memelilere ve kuşlara yerleşir. Kan emip doyduktan sonra nimf aşamasında toprağa düşer, bu süreçte yetişkin hale gelen kene karnını doyurmak için memelilere yerleşir.

KKKA olguları ülkemizde, hastalığın başlıca bulaştırıcısı olan kenelerin aktifleştiği dönemlerden başlayarak bahar ve yaz aylarında, bulaştırıcısı olan kene türünün yaşam alanlarıyla uyumlu bir şekilde görülür. İnkübasyon süresi kene tutunmasından sonra genellikle 1-3 gün, en fazla 9 gün, enfekte kan, vücut sıvısı ve diğer dokularla temas sonrasında ise ortalama 5-6 gün; en fazla13 gündür (6). T.C Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğünün kaynaklarından kullandığımız insidans haritası aşağıdadır. Yazımızı hazırlarken en yakın tarih olarak 2017 haritasını bulabildik.

Ateş, halsizlik, iştahsızlık, kas ağrısı, baş ağrısı, bulantı, kusma, ishal ile başlayan, ağır vakalarda kanama gibi bulgular ile seyrederek ölümlere neden olabilen zoonotik (hayvanlardan insanlara bulaşan) bir enfeksiyon hastalığıdır. Orta ağır olgularda hastalık başladıktan sonraki 5-7. günlerde kanamalar gelişir. Hastanede kalma süresi 9-10 gündür. İyileşen olgularda tam kan sayımı ve biyokimyasal testler yaklaşık 5-7 günde normale döner. Sağ kalan olgularda sekel görülmez ve relaps gelişmesi beklenmez(3, 6).

KKKA tanısında RT-PCR tercih edilmesi gereken tanı yöntemi olup ayrıca hastalığın başlangıcından 7 gün sonra IgM ve IgG antikorları araştırılabilir. Ig M enfeksiyondan 4 ay sonra saptanamayacak düzeylere iner, Ig G ise 5 yıl süreyle tespit edilebilir (3).

Kurban Bayramı sırasında, zoonotik hastalıkların, hasta hayvanın salgıları, kanı, kürkü, dokularına temasla ve hasta hayvanlardan elde edilen gıdaların tüketimi ile,bulaşabildiği akılda tutulmalı hayvanların kan, idrar gibi vücut sıvılarına çıplak elle temas edilmemeli, mutlaka eldiven kullanılmalı, kesimler belediyelerin belirlediği kesim yerlerinde ya da mezbahalarda hijyen kurallarına uygun olarak, ehil kişiler tarafından yapılmalıdır. Hayvanların hastalıklı organları, kan ve mide, barsak içeriği gibi atıkları gömülmelidir. Hastalıklı hayvanların çiğ organları, sakatatları, kedi, köpek gibi etçil hayvanlara yedirilmemelidir (6, 11)

Yazının geniş kapsamlı haline https://www.duzen.com.tr/tr/art/13678/kene-vakalarinda-artis-yasaniyor---kirim-kongo-kanamali-atesi linki ile ulaşabilirsiniz.

                                                                                                                                                                                                                                                                 Prof. Dr. Deniz Atakent

Kaynaklar:

1. Ergönül Ö. Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Tedavisi ve Ribavirin Kullanımı. Klimik Dergisi 2016; 29(1): 2-9
2. Ergönül Ö. Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi ve Ülkemiz için Önemi Klimik Derg. 2019; 32(3): 221.
3. Kayaaslan Ünal B, Bodur H. Viral Kanamalı Ateşler. Enfeksiyon Hastalıkları, eds: Kurt H, Gündeş S, Geyik MF. Nobel tıp Kitapevleri;2013
4. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-kkka/detay.html
5. https://www.klimik.org.tr/wp-content/uploads/2012/02/8820111638-h9hs1urila4a.pdf
6. Özkurt Z. Kırım Kongo Kanamalı Ateşifile:///C:/Users/user/Downloads/kkka%20(1).pdf
7. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/zoonotik-hastaliklar/1-KKKA/7-Sunumlar/KKKA_Sunum_Hekimlere_Ynelik08.04.2020.pdf
8. https://www.klimik.org.tr/category/haberler/
9. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cubukta-hayvancilikla-ugrasan-bir-kisi-kkka-hastaligi-suphesiyle-yasamini-yitirdi-/2244357
10. https://www.klimik.org.tr/2022/04/22/kene-vakalarinda-artis-yasaniyor-kirim-kongo-kanamali-atesi-nedir-kkka-belirtileri-nelerdir/
11. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-haberler/kurban-bayrami-nda-zoonotik-hastaliklari-onlemek-i-cin-alinmasi-gereken-tedbirler.html
12. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-kkka/zoonotikvektorel-kkka-istatistik
13. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/zoonotik-vektorel-hastaliklar-db/zoonotik-hastaliklar/1-KKKA/3-istatistik/KKKA_Haritalar_2017_Dahil.pdf
14. https://ankara.tarimorman.gov.tr/Belgeler/liftet/kirimkongokanamaliateshastaliği.pdf
15. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23906741/