X
Kelime:
Kategori:
Tarih:
RadDatePicker
Open the calendar popup.
ile
RadDatePicker
Open the calendar popup.
 

İlk Kez Bir Sıtma Aşısı Dünya Sağlık Örgütü Tarafından Onaylandı

İlk Kez Bir Sıtma Aşısı Dünya Sağlık Örgütü Tarafından Onaylandı

Sıtma (malarya) enfeksişyonuna bağlı ölüm sayısı 2020 yılında toplam 627000 olmak üzere, bir önceki seneyle kıyaslandığında 69000 kişilik artış göstermiştir. Koronavirüs salgını döneminde diğer sağlık hizmetlerinin sunumundaki aksaklık ve kısıtlamaların bu durumla ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Bu ölümlerin çoğu maalesef sahra altı Afrika kıtasının en yoksul olan kısımlarındaki bebek ve çocuklarda gözlenmektedir. Pandeminin başından beri Afrika kıtasında belirtilen Covid-19’a bağlı ölüm sayısının 224000 kişi olduğu düşünüldüğünde aslında bu tarihi konunun ne kadar önem arz ettiği ortaya çıkıyor. Dünya sağlık örgütü (DSÖ) daha önceki açıklamalarında bu duruma işaret etmiş ve Afrika’da plazmodyum faiciparuma bağlı sıtma ölümlerinde daha ciddi olabilecek rakam artışlarına da dikkati çekmişti.

DSÖ malaryaya karşı bu yılın ekim ayı içerisinde ilk kez bir aşıyı onaylayarak, mevcut aşının yaygın olarak kullanılmasını tavsiye etmiştir. Bu aşı GlaxoSmithKline’ nın geliştirdiği RTS,S aşısıydı (diğer adıyla mosquirix) . Bu aşı 2017 yılında faz 3 çalışmasını tamamlamış, 2019 yılında da pilot uygulanmasına Malavi’de başlanmıştır. Bugüne kadar 2,3 milyon dozun üç Afrika ülkesinde uygulandığı ve aşı güvenliği anlamında yeterli ve güçlü bir etki profilinin görüldüğü belirtildi. Buradan gelen sonuçlara göre de ciddi malarya enfeksiyonuna bağlı yatışların 1/3 (%30) oranında engellendiği belirtilmektedir. Aşının, sıtma hastalığının ve yükünün azaltılması için 5 aylık bebeklerden itibaren çocuklara toplam 4 doz olacak şekilde uygulanması öneriliyor. Senelik 200 milyonun üzerinde ki vaka sayısının önemi, DSÖ’nün de aşıyı onaylaması sonrasında Küresel Aşı ve Aşılama Birliğinin (GAVI) aşı kullanımını onaylaması ve ilgili ülkelere aşının dağıtılması beklenmektedir.

Malarya aşısı için 2030 yılında stratejik hedef; malarya enfeksiyonunun yaygın olduğu alanlarda en az %75 klinik etkinliğe sahip olan aşılar üretebilmek olarak açıklanmıştır.

Aşının bunca yıldır elde edilmesindeki güçlüklerden biri, doğal bir sıtma enfeksiyonunun ardından koruyucu bağışıklık yanıtının maalesef çok da fazla olmamasıdır. Tekrar eden ve uzun yıllar boyunca malarya enfeksiyonuna karşı maruziyet kısa ömürlü ve kısmen etkili türe özgü kazanılmış bağışıklık sağlayabilir. Bu bağışıklık tüm parazitleri yok edemeyebilir, gelecekteki zorluklara karşı tam koruma sağlayamayabilir. Bu kısmi bağışıklık plazmodyum parazitinin kompleks biyolojisinden, geniş antijenik çeşitliliğinden ve bağışıklıktan kaçma yetilerinden kaynaklanabilmektedir. Tüm bunlar da sıtmaya karşı aşı geliştirilmesini zorlaştırır.

Sıtmaya karşı aşılar parazitin yaşam siklusundaki farklı evrelere yöneliktir. RTS,S (mevcut aşı), sporozoit yüzeyindeki sirkumsporozoit proteinini ve karaciğer hücrelerini enfekte etmeden önce P. falciparum parazitlerini hedeflediğinden, eritrosit öncesi bir aşı olarak kabul edilir. Yani sporozoitlerin karaciğere ulaşmasını, karaciğeri infiltre etmesini ve orada çoğalmasını önlemeye yönelik olarak etki eder (Şekil-1). Bu nedenle pre eritrositer evresine yönelik, enfeksiyonu önleyici aşılar içinde yer almaktadır.

Sıtmanın bataklıktan bulaştığının Hipokrat döneminden beri bilinmektedir. Dünyamızda sıtmaya yönelik aşının neden bu kadar geciktiği noktasında etken parazitin kendisine ait faktörlerin yanında diğer bir önemli nokta aşı firmalarının dünyanın özellikle gelişmemiş, fakir bölgelerinde kendisini gösteren bu hastalıktan yeteri kadar ekonomik kazanç elde edemeyecek oluşları da olabilir.

Bir ilave önemli notta Alman ilaç şirketi Biontech’in, Covid-19 aşısını üretmek için kullandığı mRNA teknolojisi ile sıtma aşısı geliştirmek istediklerini, 2022 yılı sonuna kadar klinik deneylere başlamayı hedeflediklerini duyurmuş olmasıdır.

2021 yılı içerisinde yapılan bir hayvan modeli çalışmasında sıtmaya karşı mRNA teknolojisine dayalı yeni bir aşı geliştirmek için araştırma yapılmıştı. Bu çalışmada aşının immünojenik ve koruyucu potansiyelini değerlendirmek için seçilmiş antijen parazitin invaziv etkisini ortaya çıkaran immünodominant bir protein olan sirkumsporozoit proteini (PfCSP) dir. Çalışmada PfCSP’yi eksprese eden mRNA’nın farelerde sıtmaya karşı fonksiyonel, koruyucu bağışıklık tepkisini indüklediği belirtilmişti. Dolayısıyla mRNA bazlı bir sıtma aşısı belki ileride ulaşılabilir olabilecektir.

Şekil-1. Plazmodyum parazitinin yaşam siklusu ve aşı adaylarının hedef bölgeleri.

              Kaynak: Beeson et al., Sci. Transl. Med. 11, eaau1458 (2019) 9 January 2019.

(Açıklama: Sporozoitler hepatositleri enfekte ederler, içerlerinde gelişirler (preeritrositer safha). Merozoitler kırmızı kan hücrelerini enfekte ederler, trofozoit ve şizontları oluştururlar (erirtositer safha), gametositler kırmızı kan hücrelerinin içerisinde gelişirler ve dişi sivrisineklerin cildi ısırmasıyla alınırlar. Sivrisineğin bağırsağında gamet ve ookinetler gelişir (bulaştırıcılık evresi).

Kaynaklar:

https://news.yahoo.com/malaria-deaths-rise-69-000-204447608.html

https://www.who.int/news/item/06-10-2021-who-recommends-groundbreaking-malaria-vaccine-for-children-at-risk

https://www.cdc.gov/malaria/malaria_worldwide/reduction/vaccine.html

https://www.malariasite.com

https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/dso-sitmaya-karsi-ilk-kez-asi-onayladi/2384793

https://www.dw.com/tr/biontech-sıtma-aşısı-üzerinde-çalışıyor/a-58651772

https://www.science.org/doi/10.1126/scitranslmed.aau1458

https://www.nature.com/articles/s41541-021-00345-0

Laurens, Matthew B. “RTS,S/AS01 vaccine (Mosquirix™): an overview.” Human vaccines & immunotherapeutics vol. 16,3 (2020): 480-489. doi:10.1080/21645515.2019.1669415

 

Görüşlerinizi Paylaşın