Dünya Sağlık Örgütü Verilerine Göre Sıtma Hastalığından 2022 Yılında 619 Bin Kişi Öldü.
TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA SITMA
Sıtma özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde yaygın olarak görülmeye devam eden önemli bir paraziter hastalıktır. Her yıl birçok uluslararası yolcu hastalığın görüldüğü ülkelerde sıtmaya yakalanmakta ve eve döndükten sonra hasta olmaktadır. Enfekte dişi Anofel cinsi sivrisineklerle insanlara bulaşan Plasmodium cinsi kan parazitlerinin eritrositleri (kırmızı kan hücreleri) enfekte etmesi ile meydana gelen sıtmanın kuluçka süresi ortalama 7 gündür. Semptomlar sıtma-endemik bölgeye gidildikten en erken 7 gün sonra (genellikle 7-30 gün içinde) görülmekle beraber, sıtma-endemik bölgeden ayrıldıktan birkaç ay (nadiren bir yıla kadar) sonrasında da görülebilir.
Sıtmanın özelliği belirtilerin nöbetler halinde gelmesidir. Nöbet başlamadan birkaç gün önce halsizlik, neşesizlik, iştahsızlık, baş ağrısı, sırt ve bacak ağrıları olur. Nöbet, şiddetli titremeyle yükselen ateşle başlar, terlemeyle sona erer. Fakat ateşsiz vakalar da olabilir.
Uzun süren durumlarda karaciğer ve dalak büyür, sarılık ve kansızlık gelişebilir. Solunum şikâyetleri ve hatta zatürre olabilir. Menenjit, şuur bulanıklığı, çeşitli felçler meydana gelebilir. Enterit sıcak iklimlerde sık olur. Dalak kendiliğinden yırtılabilir, iç kanama olabilir.
Dünya Sağlık Örgütünün geçen yıl Aralık ayında yayımladığı 2022 Dünya Sıtma Raporu’na göre, 2021'de dünyada büyük çoğunluğu Afrika’da sahra altı ülkelerde olmak üzere 247 milyon sıtma vakası tespit edildi ve sıtmadan 619 bin kişi yaşamını yitirdi. Bu ölümlerin % 61’i beş yaş altı çocuklarda görülmektedir.
Dünya’da sivrisineğin vektör olduğu bazı hastalıklar şimdiye değin yalnızca belirli bölgelerde görülmekteydi. Global ısınma vb. iklim değişikliklerine bağlı olarak sivrisinek vb. vektörlerin daha önce yaşam alanı bulamadığı farklı coğrafyalara yerleşmesi ve buna bağlı olarak başta sıtma olmak üzere deng humması, zikavirus enfeksiyonu, çikungunya virüs hastalığı ve sarı humma gibi hastalıkların şimdiye kadar görülen bölgelerin dışına yayılmaya başladığına ilişkin işaretler gelmeye başlamıştır.
Türkiye’de Sıtma
Sıtma, 19. Yüzyıldan itibaren Türkiye’nin önemli bir sağlık sorunudur. Özellikle Cumhuriyetin kuruluş yıllarında başlatılan sıtmaya karşı büyük savaş başarılı olmuştur. Türkiye’de, 2015 yılından beri bu yana yerli sıtma vakaları yoktur ancak sıtmanın yoğun olduğu ülkelerle olan münasebetlerin artmasına bağlı yılda yaklaşık 250 dolayında ithal sıtma vakası görülmektedir. Ancak 1970 li yıllarda ve daha sonra 1990 lı yıllarda görülen yerli vakalardaki hızlı artış sıtma ile mücadelede hep tetikte bulunulması ve tedbirin elden bırakılmaması gerektiğini göstermiştir. Sıtma mücadelesinde vakaların erken teşhisi ve tedavisi kritik önemdedir.
Türkiye Sıtma hastalığı ile nasıl ve neden mücadele etmelidir?
Sıtma hastalığının insanlara bulaşmasında tek vektör dişi anofel cinsi sivrisineklerdir ve subtropik kuşakta bulunan Türkiye, faunasında bu sivrisinekleri barındırmaktadır. Sivrisineklerle mücadele, sivrisineklerin gerek sıtma gerekse başka mikroorganizmaları bulaştırabilmeleri ve insanların yaşam konforunu bozmaları nedeniyle önemlidir. Doğal dengenin bozulmamasına itina ederek bataklıkların kurutulması, sivrisinek üreten durgun suların sağlıklı hale getirilmesi öncelikli kamusal tedbirler arasındadır.
Diğer taraftan anofel cinsi dişi sivrisinekler sıtma etkeni plazmodyum parazitini taşıyan bir hastayı ısırıp kan emdikten sonra sağlıklı bir kişiyi soktuğunda hastalığı bulaştırmaktadır. Türkiye coğrafyasında hiç sıtma hastası yoksa sivrisineklerin sıtma bulaştırması da mümkün olmayacaktır. Bu nedenle ithal veya yerli sıtma vakalarının hızlı tespiti ve hızlı tedavisi kritik önemdedir.
Sıtma Aşısı
Çok uzun yıllardır birçok merkezde sıtma aşısı için sürdürülen çabalar ve üretilen aşılar istenilen düzeyde sonuç vermemişti. Üç ay önce umut vaat eden R21 olarak isimlendirilen yeni bir sıtma aşısı henüz Dünya Sağlık Örgütü tarafından onaylanmamış olsa da Nijerya ve Gana tarafından onaylanmıştır. Bu aşı ile yapılan ilk denemelerde aşılanan çocukların % 80'inde sıtma gelişmediği bildirilmiştir.
Dr. Uğur Çiftçi