Alzheimer Hastalığını Basit Bir Kan Testi İle Tanımak Mümkün Mü?

Uzm.Dr. Tutku Taşkınoğlu

Evet, yakında Alzheimer hastalığı tanısını bir kan testi ile koyabileceğiz.

Alzheimer için kan testi FDA onaylı beyin omurilik sıvısı testleri kadar iyi performans gösteriyor.

Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi ve İsveç'teki Lund Üniversitesi'ndeki araştırmacılar tarafından yapılan bir araştırma, bir kan testinin, Alzheimer hastalığının beyindeki moleküler belirtilerini tespit etmede beyin omurilik sıvısı (BOS) testleri kadar iyi olabileceğini gösteriyor. Eğer bu kan testi klinik çalışmalarını tamamlar ve kullanıma girerse hafif hafıza bozukluklarında dahi BOS testleri ve PET görüntüleme yerine kullanılabilecek.

Nature Medicine'de yayınlanan araştırmada, kandaki Alzheimer proteinlerinin düzeylerini ölçmek için oldukça hassas bir teknik kullanarak, hafif semptomları olan hastalarda, henüz semptomlar ortaya çıkmadan Alzheimer hastalığının beyindeki moleküler değişikliklerini tespit etmek için kullanılabileceğini gösterdiler.  

Şu an itibariyle Alzheimer terapileri ve teşhis testleri klinik olarak yalnızca halihazırda hafıza ve düşünme sorunları belirtileri gösteren kişiler için kullanılıyor. Ancak Alzheimer hastalığının, nörodejenerasyon başlamadan ve semptomlar ortaya çıkmadan önce beyinde amiloidin birikmeye başlaması yirmi yıl ve üzerinde bir zaman diliminde gerçekleşiyor. 

İnsanlarda hafıza ve düşünme sorunları belirtileri görülmeye başladıktan sonra Alzheimer tanısını semptomlarından yola çıkarak koymaya çalışıyoruz. Ancak araştırmalar, yalnızca bilişsel semptomlara dayanarak Alzheimer tanısı alanların üçte birinde yanlış tanı konulduğunu ve semptomlarının aslında başka nedenlerden kaynaklandığını göstermektedir.

Kan testi ile hastalığı başında yakalamak!

Hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilecek olan Alzheimer tedavilerinin yakın zamanda hastaların kullanımına sunulacağını düşünürsek bu çok önemli bir gelişme. Çünkü henüz başlangıç aşamasındayken hastalığın belirlenmesi hayati önem taşıyor. Bu tür ilaçlar, ne kadar erken başlanırsa o kadar etkili olabiliyor, bu da hastalığa sahip kişilerin erken tespit edilmesini kritik derecede önemli hale getiriyor. Alzheimer tedavisinde ilerlemeler kaydediliyor ama hala beyindeki nöron kaybını tersine çevirmek ne yazık ki mümkün değil. Bu nedenle gerçekten istediğimiz şey, insanlar beyin hücrelerini kaybetmeye ve semptomlar göstermeye başlamadan önce hastalığı bulup tedavi etmek.

Bir hastanın Alzheimer tedavisi almaya uygun olduğuna karar verilen dönemde tanısının doğru konabilmesi için Alzheimer hastalığına özgü olan amiloid plaklarına yönelik pozitif bir testle birlikte değerlendirilmesi gerekir. Amiloid pozitron emisyon tomografisi (PET) beyin taramaları ve BOS testleri beyin amiloid plaklarının varlığını doğrulamak için,  ancak, yalnızca halihazırda bilişsel semptomları olan kişiler için kullanılabilir. Çok invaziv ve pahalı yöntemler oldukları için ilerde Alzheimer gelişecek olan ve henüz semptomları olmayan kişiler için kullanılmazlar.

Bateman ve meslektaşları daha önce beyindeki amiloid ölçümü için ilk kan testini 2019 da yayınlamıştı. Kandaki iki amiloid formunun oranını ölçmek için kütle spektrometresi kullanıyorlardı. Daha sonra Barthélemy ve meslektaşları, amiloid birikiminin ikinci bir beyin proteini olan tau üzerindeki etkilerine dayanan ikinci bir kan testi oluşturdular.

Beyinde amiloid varlığı, beyindeki ve kandaki çeşitli tau proteini formlarının düzeylerini değiştirir. Kandaki fosforile edilmiş tau-217 (ptau-217) ve fosforile edilmemiş tau oranının ölçülmesi, beyin amiloid seviyelerini güvenilir bir şekilde yansıtır. Amiloid ve tau kan ölçümlerini birleştiren bir test PrecivityAD2 adıyla sunulmuştur.

Bu çalışmada, beyinlerinde amiloid bulunan kişileri tespit etmek için dört testin yeteneklerini karşılaştırdı: ptau-217 kan testi ve üç FDA onaylı BOS testi. İsveç BioFINDER-2 kohortundan (1.422 kişi) ve Washington Üniversitesi'nin kohort (337 kişi) gönüllülerden alınan kan ve beyin omurilik sıvısı örneklerini kullanarak testleri değerlendirdiler. 

Her iki grupta da karşılaştırma amacıyla sağlıklı kişilerin yanı sıra çok hafif ve hafif bilişsel semptomları olan kişiler de yer aldı. Testlerin doğruluk oranları, amiloid ve tau düğümleri için PET beyin taramaları ile karşılaştırıldı. Ptau-217 kan testi, amiloid birikimi olan kişilerin belirlenmesinde FDA onaylı BOS testleri kadar iyiydi ve tüm testlerin doğruluk puanları %95-97 arasındaydı. 

İkincil bir analizde araştırmacılar, testlerin beyindeki tau düğümlerinin seviyelerini ne kadar iyi belirlediğini ölçtüler. Bu konuda ptau-217 kan testi, %95-98 aralığındaki doğruluk puanlarıyla BOS testlerinden üstündü.

Çalışmada sağlıklı katılımcılardan oluşan bir alt grup da analiz edildi ve ptau-217 kan testinin beyinlerinde amiloid plakları barındıran kişileri doğru bir şekilde tanımladığını gösterdi. Ayrıca semptomu olmayan kişilerde amiloid plaklarının varlığını tespit etmede semptomları olan kişiler kadar doğru sonuç verdi. 

Araştırmalar, bilişsel sorunu olmayan ancak amiloid pozitif olan kişilerin önümüzdeki birkaç yıl içinde bilişsel bozukluklar geliştirme riskinin yüksek olduğunu göstermiştir. AHEAD 3-45 Çalışması olarak bilinen büyük bir faz 3 klinik çalışma amiloid pozitif kişilerin semptomlar ortaya çıkmadan önce tedavi edilmesinin bilişsel gerilemeyi önleyip önleyemeyeceğini değerlendirmek için 2020 yılında başlatıldı. Washington Üniversitesi denemenin yapıldığı yerdi. AHEAD çalışmasında potansiyel katılımcıları taramak için kan testi kullanılıyor.

55 veya 60 yaşlarında ve ailesinde Alzheimer veya bazı yüksek riskli genetik varyantlar bulunan bir kişilerin beyinlerinde amiloid patolojisi olup olmadığını bilmenin kolay bir yolunu bulmak gerçekten değerli olurdu. Eğer öyleyse, belki iki ya da üç yılda bir gelip amiloidi temizlemek için bir terapi alabilirler ve sonra da demans gelişimi durdurulabilir.  Böyle bir yaklaşıma hala birkaç yıl uzakta olsak da Alzheimer ile savaşımızda etkin olacağından heyecanla bekliyoruz.

Kaynak: https://time.com/6565140/alzheimers-blood-test-getting-closer/