Akılcı İlaç Kullanımı ve Farmakovijilans
Akılcı İlaç Kullanımı, DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından “Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda, en uygun maliyetle ve kolayca sağlayabilmeleridir.” Şeklinde tanımlanmıştır. Bir hastalık veya semptom için uygun ilaç seçilirken, etkinlik, güvenlik ve maliyet kriterleri dikkate alınmalıdır. Farmakovijilans ise DSÖ tarafından 2002 yılında tanımlanan bir terimdir. Kelime anlamı ilaçların zararlı etkilerine karşı uyanık (pharmacon + vigilancia') olmaktır. DSÖ farmakovijilansı "advers etkilerin ve ilaca bağlı diğer problemlerin belirlenmesi, değerlendirilmesi, anlaşılması ve önlenmesi ile ilgilenen bilim ve bu konuda yapılan aktiviteler" olarak tanımlamıştır. Bu tanımda geçen İlaçla ilgili problemler ilaç suistimali, zehirlenme, ilacın etkisiz bulunması ve ilacın kullanım (medikasyon) hataları olarak 5 grupta toplanabilir.
Günümüzde farmakovijiians kavramı sadece İlaçları değil bitkisel, geleneksel ya da tamamlayıcı tıp ürünleri (homeopatik ürünler ya da diyet destekleyicileri gibi), biyolojik ürünler (aşı, alerjen ekstraktları gibi) ve tıbbi cihazları kapsayacak şekilde genişletilmeye başlamıştır. Çünkü halk sağlığını etkileyebilecek ve ilaç tanımı dışındaki her türlü tedavi edici sağlık ürünü de gözetim altında olmak zorundadır.
Tüm dünyada akıllı ilaç kullanımına ve/veya farmakovijilansa dikkat edilmeden ilaç kullanımı gibi nedeniyle çok çeşitli sorunlar yaşanmaktadır. Tespit edilen bu sorunlar arasında, temel ilaç listelerine veya güncel rehberlere uygun olmayan ilaçların reçetelere yazılması; özel hasta gruplarına uygunsuz ilaç yazılması/kullanılması; gereksiz yere pahalı ilaçların yazılması/kullanılması, gereksiz yere antibiyotik yazılması/kullanılması ya da gereksiz yere enjeksiyon preparatı yazılması/kullanılması; hekimlerin tedavileri konusunda hastalarına yeterli bilgileri vermemesi; yazılan reçetelerin gereken tüm doğru bilgileri içermesine özen gösterilmemesi; eczacıların reçete karşılama, ilaç verme ve hastayı bilgilendirme konusunda yeterli davranış sergilemesi; sağlık personelinin ilaç uygulama hatası yapması; yanlış ilaç kullanımını kolaylaştıran ilaç üretimi ve dağıtımı kaynaklı çeşitli altyapı sorunlarının bulunması AİK gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.
Akıllı ilaç kullanımı ve farmakovijilans uygulamalarında amaç tüm ilaçlar, tıbbi bitkiler ve geleneksel ilaçların etkileri hakkında bilgileri toplamak, değerlendirmek ve advers etkilerini belirlemek ve hastaların zarar görmesini önlemektir. Farmakovijilans ile ilaçların yararları ve riskleri arasındaki olumlu ilişkiyi sürdürmek için ilaçların kullanımından doğan zararların önlenmesi ve nihai olarak tüm ilaçların maksimum güvenlik ve etkinlik ile kullanılabilir olması hedeflenmektedir.