Pandemi Veri Tablosundaki İki Yeni Göstergenin Değerlendirilmesi: “Ağır Hasta Sayısı ve Hastalarda Zatürre Oranı”

Mayıs 2020 tarihli bültenimizden başlayarak, açıklanan resmi verilerin incelenmesi ve yorumlanmasını bir seri haline getirdik. Serimizin bu bölümünde ise tabloya yeni eklenen göstergelerin ne anlama geldiği, bu verilerin neden tabloya eklendiği bilgilerini ve eski ve yeni verileri kullanarak pandemi sürecinin gidişatı hakkındaki yorumlarımızı siz değerli okuyucularımızla paylaşmak istedik.

Ülkemizdeki COVID-19 pandemi sürecine dair veriler günlük olarak açıklanmaktadır. Veri sunuş tablosunda 29 Temmuz 2020 tarihi itibari ile güncellenmeye gidilmiştir. Bu tarihe kadar verilen Yoğun Bakım Hasta Sayısı ve Entübe Hasta Sayısı verileri kaldırılarak, iki yeni gösterge (Ağır Hasta Sayısı ve Hastalarda Zatürre Oranı) uluslararası COVID-19 veri sunumu ile daha uyumlu olduğu gerekçesiyle eklendi. Veri paylaşımı amacı ile Uluslararası parametreler ve ülkemizde kullanılan parametreler karşılaştırmalı olarak tarafımızdan hazırlanarak Tablo 1.’de sunulmuştur.

Tablo 1. Uluslararası COVID-19 Bildiriminde Kullanılan Parametreler ve bu parametrelerin ülkemizde kamuoyu ile günlük paylaşılan verilerdeki karşılıkları

Hatırlayacağınız üzere Kurban Bayramında yayınlanan yazımızda normalleşme sürecinin açıklanan sayısal verilere etkisine değinmiştik (http://ebulten.duzen.com.tr/populer-konular/pandemi-surecinde-normalleme-admlarnn-saysal-verilere-etkisi). Dikkat çeken en önemli artışların yoğun bakım ve entübe hasta sayılarında olduğuna vurgu yapmış ve bu iki veri için potansiyeli olan özellikle 65 yaş üstü ve komorbid hastalıkları olan bireylerin self-izolasyonu önerisini tekrarlamıştık. Yoğun bakım ve entübe hasta sayıları artık güncel tablolara yansımadığı için normalleşmenin ve kurban bayramı sürecinde artan şehir-içi ve şehirler-arası temas yoğunluğu riskinin, özellikle bayram sonrası sayılara nasıl etkilediğini görmek amacı ile yeni eklenen ağır hasta sayısı ve hastalarda zatürre oranları üzerinden yorumlamaya çalıştık. 

Önce bu iki yeni kavramı açıklayarak başlamak doğru olacaktır;

Ağır Hasta Sayısı: Tanı konulmuş ve hastanede yoğun bakımda ya da normal serviste solunum cihazına bağlı ya da oksijen desteğine rağmen kan oksijen düzeyi istenilen düzeyde yükselmeyen hasta sayısını ifade etmektedir.

Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere ağır hastalar sadece yoğun bakımda takip edilen hasta sayısını değil serviste takip edilen hasta sayısını da içermektedir. Ancak etkin oksijen desteği nedeniyle entübe edilen hasta sayısını yansıtması da muhtemeldir. 

Hastalarda Zatürre Oranı (%): Mevcut aktif hastalarda hastalığın nasıl seyredeceği hakkında fikir veren virüsün hedef aldığı organ (akciğer) tutulumunun olup olmadığının göstergesidir. Aktif hasta sayısı üzerinden bu oran kullanılarak zatürre olan hasta sayısı hesaplanabilir. Her ne kadar bu hastaların tümü yoğun bakımda takip ediliyor olmasa da, zatürre özellikle komorbid hastalığı olan yaşlı popülasyona ait hastaları çoğunluğunda yoğun bakım ihtiyacını doğurması en muhtemel klinik durumdur.

Grafik 1. 29 Temmuz 2020 itibariyle Ağır Hasta Sayısı ve Aktif Hasta Zatürre Oranı

Grafik 1.’de dikkat çekecek şekilde Ağustos ayının ilk haftasının sonundan itibaren ağır hasta sayısının hep vurguladığımız risk grubunda olup hastalığa yakalananlar nedeniyle artış trendine geçmiş olması önemlidir. Ancak aynı grafikte gözlenen zatürre oranlarında düşüş, hastalığın daha çok atipik semptomlarını gösteren hastalarda ve/veya pozitif hasta ile temas öyküsü nedeniyle taranan hastalarda yapılan real-time PCR tanı testleri nedeniyle risk grupları dışındaki bireylerde elde edilen pozitif test sonuçları ile açıklanabilir. Bu nedenle, zatürre görülmeyen, hastalığı hafif geçiren bireylerin risk grupları ile teması, bu risk gruplarında ağır hastalık tablosu ile grafiğe yansıyor olabilir.

Yeni göstergeleri revizyon tarihinden itibaren yorumlamak yerine, tablo revziyonu öncesi artışın dikkat çektiği yoğun bakım hasta sayısı ve entübe hasta sayıları ile oranlayarak değerlendirdik. Bu amaçla;

1. 29 Temmuz 2020 tarihinden itibaren açıklanan zatürre hasta sayısını (verilen oranı hesaplanan aktif hasta sayısı üzerinden hesaplayarak), tabloya değişiklik öncesi haliyle baksaydık ne görecektik sorusunu cevaplayabilmek için revizyon öncesi yoğun bakım hasta sayısına oranladık. Hastalık etkeninin patojen kabiliyetinde bir değişiklik olması ihtimalinin düşüklüğü göz önüne alındığında açıklanan zatürre sayısının bir gün önceki yoğun bakım hastaları arasındaki oranının yaklaşık olarak aynı sayıyı vereceği ön görüldü. Bu oran %78.64 olarak hesaplandı. Yani yoğun bakımda tedavi gören COVID-19 hastalarının hesaplanan yaklaşık bu oran kadarlık kısmı zatürre idi. 29 Temmuz 2020 tarihinden sonraki zatürre hasta sayısına bu oranı uygulayarak yaklaşık yoğun bakım hasta sayısı hesaplandı.
2. 29 Temmuz 2020 tarihinden itibaren açıklanan ağır hasta sayısını, revizyon öncesi entübe hasta sayısına oranladık. Bu oran %134.5 olarak hesaplandı. Bu oran kullanılarak revizyon sonrası yaklaşık entübe hasta sayısı hesaplandı.
3. Pandemi ilanından günümüze kadarki veriler, açıklanan (29 Temmuz sonrası hesaplanan) yoğun bakım ve entübe hasta sayılarının aktif hasta sayılarına oranlanmıştır.

Yukarıda verilen hesaplama yöntemleri ile amacımızın mutlak hasta sayılarını hesaplamak olmadığını, bu sayılardan elde edilen grafikler kullanılarak, kurban bayramı öncesinde hazırlanan yoğun bakım ve entübe hasta sayıları ve oranları grafiklerinde dikkat çeken artış durumunun güncellenebilmesi olduğunu özellikte vurgulamak gerekir.

Kullanılan hesaplama yöntemleri ile bu grafikler güncellenmiş ve Grafik 2.’de düzeltilmiş yoğun bakım ve entübe hasta oranları ile birlikte aktif hasta sayıları da sunulmuştur.

Grafik 2. Düzeltilmiş Yoğun Bakım ve Entübe Hasta Oranları

(Grafikte kırmızı kesikli çizgi ile belirtilen29 Temmuz tarihinden sonra Yoğun Bakım ve Entübe Hasta sayıları hesap yolu ile elde edilmiştir.)

Grafik 2.’de verilen düzeltilmiş entübe hasta oranlarında Ağustos ayının ilk haftasının sonundan itibaren belirgin bir artış trendi dikkat çekmektedir. Düzeltilmiş entübe hasta sayısı kavramının, ağır hasta sayısından transforme edilerek elde edildiği düşünülürse, grafiğin bu kavram yönünden eski artış trendine uyumlu şekilde ilerlediği dikkat çekmektedir. Bu da ağır hasta sayısının entübe hasta sayısı kavramı ile uyumlu olduğunu düşündürmektedir. 

Tablolarda direkt olarak yer almayan anca Tablo.1 ‘de değinildiği şekilde indirekt olarak hesaplanabilen aktif hasta sayıları da Grafik 2’de gösterilmiştir. Aktif hasta sayısına yani bir diğer ifade ile virüsü yayma potansiyeline sahip vaka sayısına bakıldığında Ağustos ayının ilk haftası itibari ile maalesef tekrar artış eğilimine geçişi dikkat çekmektedir. Bulduğu her temas fırsatını kendi lehine çeviren virüsün maalesef bayram tatili dönemini de çok iyi değerlendirdiğini görüyoruz.

Grafik 2.’de verilen hesaplanan yoğun bakım hasta oranlarında tam 29 Temmuz tarihinde aşağı yöndeki önemli kırılma açıklanan-hesaplanan farkından kaynaklanıyor olabilir.  Ancak, hasta yoğun bakım yatış kriterlerinde bir değişiklik olmamasına ve bu tarihten sonra gerçekleşen kurban bayramı sonrasına rağmen artış eğilimindeki azalma izaha muhtaçtır.  Bu durumu açıklayabilmek için ağır hasta ve zatürre hasta sayılarındaki oran yerine sayılardaki günlük artışın takibinin önemli olacağını değerlendirdik.  Ağır hasta sayısı ve zatürre hasta sayılarındaki günlük artışı hesaplamak için ölen hastaların önemli çoğunluğunun bu iki gruptan olacağı varsayımı ile, ölen hasta sayıları günler arası farka eklenmiştir. Bu şekilde hesaplanan günlük ağır hasta ve zatürre hasta sayıları Grafik 3.’te sunulmuştur.

Grafik 3. Düzeltilmiş Günlük (Yeni) Eklenen Ağır Hasta ve Zatürre Olan Hasta Sayıları

Bu haliyle, her iki grupta da her gün eklenen yeni hasta sayısının artış trendinde olduğu görülmektedir. Özellikle zatürre oranında düşüş trendine rağmen (bakınız Grafik 1.) zatürre hasta sayısındaki artış dikkat çekmektedir.  65 yaş üstü ve komorbid hastalıkları olan bireylerin kendilerini temas riskinden ve temas riskini alarak normalleşme sürecine uyum sağlamak zorunda olan yakınlarından maalesef koruyamadığını gösterir şekilde, artışın Ağustos ayının ilk haftasından başlayarak yukarı eğimde devam ettiği görülmektedir. Bu iki grup hastalardan az da olsa iyileşenlerin de olacağı düşünülürse, reel artışın bu gruplar için hesapladığımız rakamlardan daha yüksek olması muhtemeldir. 

Tablolarda yer verilen başlıkların uluslararası karşılığı bir yana, ülkelerin kendi halkların bilinçlendirecek ve gerekli tedbirlerin alınmasına izin verecek ölçüde bölgesel değerlendirmelerin önemini tekrar vurgulamakta fayda görüyoruz. Ülkemizde deniz turizminin canlandığı bu dönemde, özellikle genç nüfusumuzun ülkemizin sahillerine aktığı ve gençlerin çoğunluğunun hastalığı herhangi bir belirti göstermeden veya çok hafif belirtilerle atlattığı düşünüldüğünde, özellikle sahil kentlerimizdeki vaka sayılarının turizm dönemi öncesi ve sonrasındaki verilerinin takip edilmesi, tatilden dönüşlerde hangi bölgelerin daha çok virüs yükü ile karşılaşılacağının ön tespiti özellikle önemlidir.

Diğer respiratuar hastalık etkenlerinin de yoğunluğunun artacağı sonbahar ve kış aylarına yaklaşırken, sağlık sistemimiz üzerine binecek yükün azaltılmasını sağlayacak veri analizlerinin objektif olarak yapılıyor olduğu umudumuzla sağlıklı günler dilerken, canını hiçe sayarak mücadele vermiş kahraman sağlık şehitlerimizin aziz hatıralarını bir kez daha saygıyla yad ediyoruz.