Long COVID

Çin'de başlayan ve dünyanın tamamına yayılarak salgın bir hastalık haline dönüşen COVID-19 hızla artmaya devam ediyorken araştırmacılar hastalığın akciğer, kalp, nörolojik sistemleri tutan çoklu sistem hastalığı olarak değerlendirilmeye ve hastalığın uzun soluklu etkisi değerlendirilmeye başlandı. 

En feksiyonun bu uzun dönem etkisiyle yeni birterim de kullanılmaya başlandı; Long Covid. "Long (Uzun) covid", COVID-19'dan iyileşmiş, ancak hala enfeksiyonun kalıcı etkilerini gösteren veya COVID-19 semptomları beklenenden çok daha uzun süre devam eden kişilerde hastalığı tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

Henüz bu uzamış etki ile ilgili net karar ve uygulamalar yapılmaya başlanmamıştısa da özellikle İngiltere ve ABD’de enfekte olmuş doktorlar da dahil olmak üzere birçok kişi, sosyal medyada oluşturdukları hasta grupları aracılığıyla bu tür deneyimlerini paylaşmaya başladılar ve bir kısmı virüsle ilgili deneyimlerini "korkutucu ve uzun" olarak tanımlıyorlar. Üstelik çoğu hastanede yatmayan sadece evde tedavi olan hastalar ve haftalarca süren ve neredeyse iş hayatlarını etkileyen uzun bir semptom listesi veriyorlar. "Long covid", hafif akut bir hastalıktan sonra ortaya çıkan, birçok sistemi tutan bir hastalık gibi görünüyor. Türkiye’de de hastalığı geçirmiş kişilerin bir araya gelip hastalığın artık etkisinden bahsediyor ve çare arıyorlar.

Henüz üzerinde mutabık kalınan bir tanımlama olmamasına rağmen 2 grupta toplanıyor. İlk grup; akut COVID-19 enfeksiyonunun ilk semptomların başlangıcından itibaren üç hafta sürmesi ve ikinci grup semptomların 12 haftayı aştığı kronik COVID-19.

Hastalığın tüm dünyada yaygınlığına bakılırsa, önümüzdeki aylarda “Long covid” olan bir hasta grubu ile karşılaşmayı bekliyoruz ve pandemi sonrası bu hastaların nasıl takip edilmesi gerektiğini gözden geçirmek ve stratejiler belirlemek gerekiyor. Hastalığın kısa ve uzun vadede fiziksel ve duygusal komplikasyonlarını takip etmemiz gerekiyor.

SARS-CoV-2 PCR testi pozitif olan hastaların yaklaşık %10'u, üç haftadan sonra ve daha küçük bir kısmı aylarca hasta kalmaktadır. Yakın tarihli bir ABD araştırması, pozitif bir testten 14-21 gün sonra insanların yalnızca %65'inin önceki sağlıklı yaşamlarına dönebildiğini gösterdi.

Bazı kişilerin iyileşmesinin neden uzadığı henüz bilinmiyor. Zayıf antikor cevabı veya antikor cevabı olmaması, kalıcı viremi, nüks veya yeniden enfeksiyon, immün reaksiyonlar gibi faktörlerin tümü katkıda bulunabilir. Diğer koronavirüsler (SARS ve MERS) için de uzun süreli solunum, kas-iskelet sistemi ve nöropsikiyatrik sekeller tanımlanmıştır ve bunların patofizyolojileri arasında paralellikler vardır.

Daha önce kronik hastalığı olanlarda daha sık gözlendiğine dair bir veri henüz sunulmamıştır. Hastalığı asemptomatik veya hafif geçirenlerde de olabilir.

Semptomları büyük ölçüde değişmektedir. Sözde hafif COVID-19 bile uzun süreli semptomlarla ilişkilendirilebilir, en yaygın olarak öksürük, düşük dereceli ateş ve yorgunluk olabilir. Bildirilen diğer semptomlar arasında nefes darlığı, göğüs ağrısı, baş ağrıları, nörokognitif zorluklar, kas ağrıları ve güçsüzlük, gastrointestinal rahatsızlıklar, döküntüler, metabolik bozukluklar (diyabetin kontrolünün bozulması, tiroid bozuklukları, vb.), tromboemboli ve depresyon gibi durumlar söz konusu olabilir. Deri döküntüleri, ekstremitelerde veziküler, makulopapüler veya ürtikeryal olmak üzere birçok şekilde olabilir.

Temelde 3 sistem etkileniyor gibi gözüküyor. Solunum sistemi, kardiak sistem ve nörolojik tutulum olabilir.

Solunum fonksiyonlarında bozukluk; öksürük, nefes darlığı olabilir.

Kardiak tutulum; COVID-19 hastalarının muhtemelen% 20'sinde klinik olarak önemli kardiyak tutulum vardır. Gizli tutulum daha da yaygın olabilir. Kardiyopulmoner komplikasyonlar arasında miyokardit, perikardit, miyokardiyal enfarktüs, disritmiler ve pulmoner emboli bulunur; akut covid-19'dan birkaç hafta sonra ortaya çıkabilirler. Önceden kardiyovasküler hastalığı olan hastalarda daha yaygındır ancak daha önce aktif olan genç hastalarda da tanımlanmıştır.

Akut COVID-19'da göğüs ağrısı yaygındır; kas-iskelet sistemi ve diğer spesifik olmayan göğüs ağrısı ile ciddi kardiyovasküler durumlardan ayırmak önemlidir. Tromboemboli ve hatta kalp yetmezliği gelişebilir.

Nörolojik tutulumda iskemik inme, nöbetler, ensefalit ve kraniyal nöropatiler olabilir. Yorgunluk ve nefes darlığı ile ortaya çıktığı görülen yaygın spesifik olmayan nörolojik semptomlar arasında baş ağrısı, baş dönmesi ve konfüzyon bulunur.

Tüm bu semptomların nasıl takip edilip yönetileceğine dair kanıta dayalı rehberler ortaya çıkana kadar, birinci basamakta semptom izlenmesi önerilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü bunlarla ilgili kılavuz yayınladı. Long covid denilen dönemde umutsuzluk, artan anksiyete ve uyku güçlüğü gözlenmektedir. Travma sonrası stres bozukluğu, özellikle sağlık çalışanlarında ve bakım sorumluluğu olan diğer kişilerde ortaya çıkabilir.

Long covid ve kronik covid-19'un tanımları hala net değildir. Devam eden birçok araştırmanın sonuçları bize yön gösterici olacaktır.

COVID-19 tedavisi alanların %10'u akut sonrası hastalık dediğimiz long covid yaşıyorsa ve tüm dünyada vakaların yarısının resmi olarak teşhis edilmediğini varsayarsak, bu Türkiye için yaklaşık 50.000 kişi anlamına gelir.

Bu hastaların takiplerinin iyi yapılması için kan testleri önerilmektedir. Yorgunluğu, halsizliği olan hastada anemi olup olmadığı dışlanmalıdır. Lenfopeni, şiddetli, akut COVID-19'un bir özelliğidir. C reaktif protein (CRP), beyaz hücre sayısı (enfeksiyon veya inflamatuar yanıt), natriüretik peptidler (örneğin; kalp yetmezliği), ferritin (inflamasyon ve devam eden protrombotik durum), troponin (akut koroner sendrom veya miyokardit) ve D-dimer (tromboembolik hastalık) açısından test edilmelidir. Yapılacak araştırmalar, COVID-19'un takibinde tanı ve izleme testlerinin endikasyonlarını ve yorumlanmasını iyileştirecektir. Aynı zamanda diğer hastalıkların dışlanmasına ve doğru tanı konmasına da yardımcı olacaktır.

Yoğun bakıma kabul edilmeyen hastalar için dahi İngiliz Toraks Derneği'nin COVID-19 hastalarının takibine ilişkin kılavuzunda 12 haftada bir akciğer grafisi ve akciğer hasarı olanlar için solunum fonksiyon testleri ile takip önerilmektedir. Gelişebilecek solunum fonksiyon bozukluklarının erken tanısında pulse oksimetri ile izlem de yardımcı olabilir.

Kaynaklar

https://www.medrxiv.org/content/medrxiv/early/2020/04/06/2020.03.30.20047365.full.pdf

https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3489

https://www.medicalnewstoday.com/articles/ill-abandoned-unable-to-access-help-living-with-long-covid